WEBVTT

00:00:05.650 --> 00:00:10.940
Zapraszam na kolejną rozmowę z cyklu rozmów o historii Gdańska i Pomorza.

00:00:11.010 --> 00:00:13.890
Jest to cykl rozmów, który wspólnie realizujemy z Gdańskim Centrum

00:00:13.960 --> 00:00:18.460
Multimedialnym WWW Gdańsk pl oraz z Muzeum Gdańska.

00:00:18.530 --> 00:00:21.060
Dzisiaj naszym gościem jest Pan dr Jan

00:00:21.130 --> 00:00:25.090
Look, pracownik Wydziału Historycznego Uniwersytetu Gdańskiego.

00:00:25.090 --> 00:00:27.500
Dzień dobry. Dzień dobry panu, dzień dobry państwu.

00:00:27.570 --> 00:00:32.140
Chciałem z Panem dzisiaj porozmawiać na temat Wolnego Miasta Gdańska.

00:00:32.210 --> 00:00:34.700
Pytanie czy możemy tutaj mówić o

00:00:34.770 --> 00:00:37.740
osobnym państwie, które ma jedną z krótszych historii?

00:00:37.810 --> 00:00:40.180
Nie bardzo.

00:00:40.250 --> 00:00:41.490
Porozmawiać o Wolnym Mieście?

00:00:41.490 --> 00:00:42.500
Jak najbardziej.

00:00:42.570 --> 00:00:44.770
Natomiast to nie było państwo, to nie było

00:00:44.840 --> 00:00:51.900
państwo wbrew wielu iluzorycznym atrybutem państwowości.

00:00:51.970 --> 00:00:55.050
Nie było to państwo w rozumieniu prawa międzynarodowego, tak wówczas, jak i

00:00:55.050 --> 00:00:57.540
dzisiaj rozumianego prawa międzynarodowego.

00:00:57.610 --> 00:01:02.530
Niemniej jednak faktycznie to stwierdzenie, że to było państwo,

00:01:02.610 --> 00:01:06.010
można często dzisiaj spotkać w wielu publicystycznych formach czy nawet w

00:01:06.010 --> 00:01:11.290
książkach naukowych, co wynika z pewnego nieporozumienia czy pewnej niechlujność.

00:01:11.360 --> 00:01:14.250
Natomiast można to nazwać quasi państwem.

00:01:14.250 --> 00:01:15.530
Można to nazwać pewnym tworem

00:01:15.600 --> 00:01:21.690
administracyjnym jak najbardziej, ale państwem stety niestety nie było.

00:01:21.970 --> 00:01:25.860
No tak, ale w takim razie dlaczego w ogóle taki twór powstał?

00:01:25.930 --> 00:01:26.940
Z czego to się wzięło?

00:01:27.010 --> 00:01:31.570
Tu akurat odpowiedź jest dość prosta i chyba o wiele prostsza niż można byłoby

00:01:31.570 --> 00:01:34.890
się spodziewać w tej trudnej historii okresu międzywojennego.

00:01:34.890 --> 00:01:38.770
Bo mówimy de facto drugim chronologicznie po wersalskim Wolnym Mieście Gdańsku,

00:01:38.840 --> 00:01:46.540
które powstało w roku 1920, istniało do 1939 roku.

00:01:46.610 --> 00:01:48.090
Powstało, ponieważ było rozwiązanie

00:01:48.160 --> 00:01:53.090
kompromisowe, rozwiązanie kompromisowym między z jednej strony.

00:01:53.930 --> 00:01:57.410
Prawem realizacją jednych z naczelnych

00:01:57.410 --> 00:02:01.930
idei, które przyświecały utworzeniu nowego wersalskiego porządku w powojennej

00:02:01.930 --> 00:02:05.460
Europie, czyli idei samostanowienia narodu, a z drugiej strony

00:02:05.530 --> 00:02:09.650
realizacji czegoś również dość powszechnie akceptowanego i

00:02:09.720 --> 00:02:15.060
zrozumiałego, jakim była kwestia dostępu do morza dla nowo odrodzonej.

00:02:15.130 --> 00:02:20.900
W sumie jeszcze się kształtującej Drugiej Rzeczpospolitej po latach zaborów.

00:02:20.970 --> 00:02:25.420
I gdzieś na styku tych dwóch de facto przeciwstawnych idei.

00:02:25.490 --> 00:02:27.620
Możemy za chwilę wytłumaczyć dlaczego.

00:02:27.690 --> 00:02:32.900
I kwestii również jeszcze trzeciej bym dodał, czyli kwestii pewnej idei fixe

00:02:32.970 --> 00:02:37.820
tych wielkich możnowładców, możnowładców, którzy w Wersalu tworzyli nową mapę

00:02:37.890 --> 00:02:42.540
powojennej Europy idei rozwiązywania konfliktów poprzez tworzenie takich.

00:02:42.610 --> 00:02:43.970
No właśnie, bo to nie było też zresztą

00:02:44.040 --> 00:02:49.250
jedyne takich dziwnych tworów, jakim było Wolne Miasto czy Wolne Państwa i tzw.

00:02:49.250 --> 00:02:50.050
wolne państwa.

00:02:50.120 --> 00:02:53.820
I wydawało się, że to kompromisowe

00:02:53.890 --> 00:02:58.210
rozwiązanie właśnie spowoduje, że ten antagonizm, w

00:02:58.280 --> 00:03:03.940
tym wypadku polsko niemiecki, zostanie złagodzony troszeczkę uprawiając grzech.

00:03:04.010 --> 00:03:07.090
Wiemy, że było dosłownie dokładnie odwrotnie.

00:03:07.090 --> 00:03:10.410
Jak rozumiem, było to oczywiście rozwiązanie kompromisowe między, że tak

00:03:10.410 --> 00:03:14.660
powiem, w dyskusjach między tym, czy państwo polskie będzie miało dostęp do

00:03:14.730 --> 00:03:18.330
infrastruktury portowej, tak to nazwijmy, funkcjonującej, czy nie, prawda?

00:03:18.330 --> 00:03:20.130
No bo niestety, ale na pozostałej części

00:03:20.130 --> 00:03:24.010
wybrzeża odpowiedniej infrastruktury jeszcze wtedy nie było, nie było.

00:03:24.010 --> 00:03:26.580
Niewielkie porty rybackie, niewielka baza

00:03:26.650 --> 00:03:32.700
samolotów niemieckich Wejherowo, Puck, Wejherowo, Puck, Hel.

00:03:32.770 --> 00:03:34.740
Natomiast wracając do Gdańska

00:03:34.810 --> 00:03:39.730
tutaj warto zwrócić uwagę, że strona niemiecka od początku a nie mówiłem o roku

00:03:39.800 --> 00:03:48.060
18, ale już 1917 zdawała sobie sprawę już w 1917, kiedy to po akcie 5 listopada,

00:03:48.130 --> 00:03:53.100
w kilka miesięcy wcześniej, że jakaś państwowość polska będzie odrodzona.

00:03:53.170 --> 00:03:58.380
Czyli mówimy o tym akcie, gdzie obiecywano Polaków do Królestwa i dla stron.

00:03:58.450 --> 00:03:59.900
Dla państw centralnych,

00:03:59.970 --> 00:04:03.530
w tym także tutaj mówimy o gospodarzach ówczesnego Gdańska Wilhelm Mińskiego.

00:04:03.600 --> 00:04:06.610
Jeszcze zaczęto zdawać sobie sprawę, że w

00:04:06.680 --> 00:04:11.530
nieodległej przyszłości jakiś twór polskiej państwowości powstanie.

00:04:11.530 --> 00:04:13.690
Oczywiście w domyśle głównie na gruzach

00:04:13.760 --> 00:04:18.650
jakby terenów Kongresówki czy terenów byłego zaboru rosyjskiego,

00:04:18.810 --> 00:04:24.170
ale też wszyscy zapowiadali, czy to strony centralne, czy Ententy, że to państwo

00:04:24.240 --> 00:04:28.380
polskie, czy generalnie odrodzone państwa raz, że powinny mieć

00:04:28.450 --> 00:04:32.810
realizować ideę samostanowienia narodów, dwa powinny mieć dostęp do morza.

00:04:32.810 --> 00:04:35.180
To zresztą nie dotyczyło tylko odrodzonej Polski.

00:04:35.250 --> 00:04:37.650
I tu taka ciekawostka władze gdańskie już

00:04:37.650 --> 00:04:41.770
na początku 17 roku władze samorządowe zdawały sobie sprawę, ale inaczej.

00:04:41.770 --> 00:04:45.180
Zaczęły sobie zdawać sprawę, że mogą nie być pewne swojej przyszłości.

00:04:45.250 --> 00:04:49.730
Że pewnie pojawi się pomysł, że to odrodzone państwo w jakiś

00:04:49.730 --> 00:04:54.330
nieodległej przyszłości polskie będzie starało się mieć dostęp do Gdańska.

00:04:54.330 --> 00:04:56.850
I teraz cały ten konflikt czy dyskusje o

00:04:56.850 --> 00:05:01.210
tym, jaki ma być Gdańsk w przyszłości, w wielkim uproszczeniu, czyli głównie w roku

00:05:01.280 --> 00:05:05.500
18 19, dotyczył w dużej mierze zupełnie innego.

00:05:05.570 --> 00:05:10.780
Pojęcia dostępu do morza, stronę pruska czy niemiecka postrzegała to jako

00:05:10.850 --> 00:05:15.260
kolejne uprawnienia czy możliwości realizacji handlu morskiego

00:05:15.330 --> 00:05:20.250
przez infrastrukturę portową w Gdańsku, który mówi o Gdańsku, będzie jednak

00:05:20.250 --> 00:05:24.940
integralną częścią przyszłego czy nadal państwa niemieckiego, czy Królestwa.

00:05:25.010 --> 00:05:25.410
De facto?

00:05:25.450 --> 00:05:28.100
Proszę bardzo, niech Polacy korzystają z tego portu.

00:05:28.170 --> 00:05:31.770
Może zniesiemy jakieś ograniczenia celne, Ale to ma być fragment.

00:05:31.770 --> 00:05:33.900
W dużym uproszczeniu. Tak, były różne pomysły.

00:05:33.970 --> 00:05:38.370
Planowano w przyszłości, kiedy będzie rozbudowywany port gdański wybudować np.

00:05:38.370 --> 00:05:40.730
czy pozwolić Polakom zbudować własny

00:05:40.800 --> 00:05:47.130
strefę w porcie albo przejąć na rzecz rozbudowy, stworzyć enklawę polską na

00:05:47.130 --> 00:05:50.300
terenie Brzeźno czy innych takich przedmieść Gdańska.

00:05:50.370 --> 00:05:51.810
Niemniej jednak to było rozwiązanie.

00:05:51.810 --> 00:05:56.170
Czy to był pomysł, które miały de facto z perspektywy Berlina czy Gdańska

00:05:56.240 --> 00:06:00.020
zrealizować ideę dostępu do morza, ale oczywiście bez

00:06:00.090 --> 00:06:03.530
bez odłączania samego Gdańska i okolic od samej Macierzy Niemieckiej?

00:06:03.530 --> 00:06:06.170
Tak bym to nazwał, ponieważ tutaj stali na

00:06:06.240 --> 00:06:11.420
stanowisku i z dzisiejszej perspektywy można zrozumieć ich ich rozumienie.

00:06:11.490 --> 00:06:14.530
Jednak tej drugiej czy jednej z kilku naczelnych zasad

00:06:14.600 --> 00:06:18.620
mających na według których starano się ułożyć nowy świat,

00:06:18.690 --> 00:06:22.570
czyli oczywiście w ograniczonym zakresie, czyli idei samostanowienia narodu.

00:06:22.640 --> 00:06:27.140
Bo przypomnę, że Gdańsk i region mimo wszystko, mimo tej pewnej

00:06:27.210 --> 00:06:32.410
wielokulturowości, która też jest pewnym mitem, to jednak tutaj wszyscy są zgodni,

00:06:32.410 --> 00:06:34.340
że jednak dominował tutaj żywioł niemiecki.

00:06:34.410 --> 00:06:35.500
Ale ja rozumiem, że to

00:06:35.570 --> 00:06:39.890
nie byli Niemcy, którzy reprezentowali jakieś tendencje separatystyczne.

00:06:39.890 --> 00:06:43.570
Dlaczego to mówię? Bo oczywiście niemiecka, niemiecka nazwa

00:06:43.770 --> 00:06:48.940
to mi się od razu kojarzy w kształt Baja Saxon, gdzie mamy

00:06:49.010 --> 00:06:52.690
taką świadomość odrębności, autonomia nawet jakiegoś takiego małego, ukrytego

00:06:52.690 --> 00:06:55.820
antagonizmu tych lokalnych mieszkańców versus północ Niemiec.

00:06:55.890 --> 00:06:59.730
Jeżeli one, jeżeli takowe były, to na pewno były

00:06:59.730 --> 00:07:04.410
wygłaszane w okresie Wilhelm Mińskim, bo to jest na nastroje wszech niemieckie,

00:07:04.410 --> 00:07:06.020
propagandowe, to w ogóle nie ma o czym mówić.

00:07:06.090 --> 00:07:07.650
Inna sprawa, że obiektywnie rzecz ujmując,

00:07:07.650 --> 00:07:12.650
w okresie wileńskim Gdańsk przeżył bezprecedensowy rozwój infrastrukturalny i

00:07:12.720 --> 00:07:16.380
demograficzne, postępujące industrializacja, której

00:07:16.450 --> 00:07:20.210
jakby jaskółki było oczywiście wcześniej, ale przełomu dziewiętnastego XXI wieku, to

00:07:20.280 --> 00:07:23.820
jest fenomenalny wręcz jeżeli chodzi o skalę, rozwój.

00:07:23.890 --> 00:07:27.330
Ja nie mówię, że to miało tylko dobre strony, ale jakby nie patrzeć Gdańsk

00:07:27.330 --> 00:07:31.460
starał się dogonić i aspirował do bycia tą metropolią niemieckiego wschodu.

00:07:31.530 --> 00:07:33.730
Natomiast co do nazwy, to taka jest

00:07:33.730 --> 00:07:37.410
ciekawostka, że kiedy już to Wolne Miasto Gdańsk powstało.

00:07:37.480 --> 00:07:39.980
Uprzedzając trochę kolejność wydarzeń

00:07:40.050 --> 00:07:43.290
bardzo silnie podkreślała miejscowi publicyści, miejscowi działacze

00:07:43.360 --> 00:07:47.260
polityczny, że było to kraj sztafet, czyli wolne państwo.

00:07:47.330 --> 00:07:50.850
W kontekście, w kontekście wprawdzie nie chcieli być odłączeni Niemiec, ale kiedy

00:07:50.850 --> 00:07:55.730
stało się to faktem, to chcieli bardzo podkreślać tę własną rzekomą państwowość.

00:07:55.800 --> 00:08:02.420
Nadawali różną organizacją instytutu nazwy, stali się państwowej itd.

00:08:02.490 --> 00:08:06.330
Chcąc podkreślić swoją odrębność, oczywiście w kontrze do czego?

00:08:06.400 --> 00:08:09.580
W kontrze do uprawnień czy do obecności

00:08:09.650 --> 00:08:13.100
Polski, która od początku miała swoje uprawnienia,

00:08:13.170 --> 00:08:18.090
a z kolei kiedy, kiedy okazało się to już niezbyt wygodne, no to już tak tego nie

00:08:18.090 --> 00:08:20.770
podkreślano, to bardzo instrumentalnie wykorzystywano.

00:08:20.780 --> 00:08:25.380
Zresztą prawdziwa nazwa było oczywiście Free stat, czyli Wolne Miasto.

00:08:25.450 --> 00:08:32.420
Ale w tym momencie oczywiście ten twór był konsekwencją Konferencji Wersalskiego.

00:08:32.490 --> 00:08:34.300
A co postulowali Polacy?

00:08:34.370 --> 00:08:37.330
No bo rozumiem, że Niemcy mieli jakieś wyobrażenia, że trzeba

00:08:37.400 --> 00:08:40.570
Polakom dopuścić do infrastruktury i tylko tyle.

00:08:40.610 --> 00:08:42.330
Jakie były maksymalne żądania Polaków?

00:08:42.400 --> 00:08:45.300
No oczywiście przejęcie całego Gdańska,

00:08:45.370 --> 00:08:49.330
przejęcie całego Gdańska jako tego głównego, naturalnego portu.

00:08:49.330 --> 00:08:51.700
Coś, co mnie uderza, kiedy czytam relację

00:08:51.770 --> 00:08:55.610
czy dyskusję czy argumenty w tym czasie mówimy już od końca 18 roku.

00:08:55.610 --> 00:08:57.140
Oczywiście przez pierwszą połowę

00:08:57.210 --> 00:09:00.650
dziewiętnastego, chociaż wydaje się, że los Gdańska został przypieczętowany tak

00:09:00.720 --> 00:09:06.890
naprawdę w drugiej połowie marca i na początku kwietnia roku 19.

00:09:07.570 --> 00:09:09.610
To argumenty, po które sięgała strona

00:09:09.610 --> 00:09:14.370
polska, były stricte charakteru gospodarczego, gospodarczo ekonomicznego.

00:09:14.370 --> 00:09:16.340
Z kolei strona niemiecka głównie jednak

00:09:16.410 --> 00:09:21.100
podkreślała kwestię etnosu, czyli językowych kwestii narodowościowych.

00:09:21.170 --> 00:09:24.340
To ciekawe, bo my jesteśmy przyzwyczajeni.

00:09:24.410 --> 00:09:26.370
Gdzieś mam takie wrażenie.

00:09:26.440 --> 00:09:29.180
Może pan mnie poprawi, ale jednak sięgać

00:09:29.250 --> 00:09:31.130
bardzo często od argumentów natury historycznej.

00:09:31.130 --> 00:09:35.140
Tutaj To ciekawe, że one gdzieś pojawiają się w drugim czy w trzeciej kolejności.

00:09:35.210 --> 00:09:39.770
Zdawano sobie sprawę z pewnej ułomności, bo tu można było się żonglować.

00:09:39.770 --> 00:09:40.970
Tutaj z jednej strony największy port

00:09:40.970 --> 00:09:45.890
Rzeczpospolita Obojga Narodów, wielki wzrost, obrona praw króla Leszczyńskiego.

00:09:45.890 --> 00:09:48.010
Można było przytaczać szereg argumentów za

00:09:48.010 --> 00:09:50.460
tym, że było to miasto niegdyś polskie, bardzo silne.

00:09:50.530 --> 00:09:51.980
Z drugiej strony nie można było.

00:09:52.050 --> 00:09:53.900
Strona niemiecka podkreślała okres

00:09:53.970 --> 00:09:57.940
panowania krzyżackiego, średniowiecze, Hanza etc.

00:09:58.010 --> 00:10:01.140
Czy wojnę Gdańska z królem Stefanem Batorym.

00:10:01.210 --> 00:10:05.140
Natomiast to, co mnie bardzo uderza, to jest to, że strona PO.

00:10:05.210 --> 00:10:08.020
Zakładała i miała ku temu wszelkie prawa, żeby tak myśleć.

00:10:08.090 --> 00:10:13.890
W listopadzie i w grudniu, że jednak będzie to integralna część Polski.

00:10:13.960 --> 00:10:15.850
Co więcej, kiedy

00:10:16.050 --> 00:10:20.060
dosłownie dwa tygodnie po odzyskaniu niepodległości jeszcze w listopadzie

00:10:20.130 --> 00:10:24.930
podjęto decyzję, że na tych ziemiach byłego zaboru pruskiego za chwilę, za

00:10:25.770 --> 00:10:29.450
jakiś czas było świadome, że musi być otwarty np.

00:10:29.520 --> 00:10:36.650
Uniwersytet Polski, to pierwszym pierwszym wyborem był Gdańsk.

00:10:37.650 --> 00:10:39.050
Drugim wyborem był Poznań.

00:10:39.090 --> 00:10:43.100
To była dyskusja, gdzie otworzyć przyszły Uniwersytet Polski Nowy.

00:10:43.170 --> 00:10:45.700
Wiadomo, że musi być uczelnia o naturze

00:10:45.770 --> 00:10:50.660
humanistycznej na tych ziemiach, na tych ziemiach zachodnich, tych po pruskich.

00:10:50.730 --> 00:10:53.170
I naprawdę pierwszym wyborem padł Gdańsk.

00:10:53.210 --> 00:10:56.210
Natomiast to było trochę dzielenie skóry na niedźwiedziu.

00:10:56.250 --> 00:10:58.540
Faktem jest, że oba miasta w tym czasie.

00:10:58.610 --> 00:11:00.580
Jeszcze w ogóle nie były częścią.

00:11:00.650 --> 00:11:01.900
Częścią miasta.

00:11:01.970 --> 00:11:03.620
Dominował żywioł niemiecki.

00:11:03.690 --> 00:11:05.980
Przy czym tu była jednak zasadnicza różnica.

00:11:06.050 --> 00:11:10.100
W Poznaniu, upraszczając od połowy wieku hotel, bazar etc.

00:11:10.170 --> 00:11:11.380
Były.

00:11:11.450 --> 00:11:12.730
Czy to jest zasadnicza różnica?

00:11:12.800 --> 00:11:16.580
Było o wiele więcej instytucji, podmiotów

00:11:16.650 --> 00:11:20.020
prywatnych, osób polskich związanych z kulturą, nauką.

00:11:20.090 --> 00:11:22.770
I też warstwa Polaków, którzy posiadała

00:11:22.770 --> 00:11:25.530
majątek i wykształcenie, była nieporównywalna.

00:11:25.530 --> 00:11:27.370
Większa niż w Gdańsku, o czym często zapominamy.

00:11:27.440 --> 00:11:29.540
Tutaj Polaków było.

00:11:29.610 --> 00:11:31.780
Raz, że o wiele mniej.

00:11:31.850 --> 00:11:33.300
Tak zdecydowanie zauważalnie.

00:11:33.370 --> 00:11:39.300
Szacuje się, że około 10% w Poznaniu to było połowa lub nawet więcej.

00:11:39.370 --> 00:11:41.220
Już nie mówiąc o interiorze, nazwijmy to.

00:11:41.290 --> 00:11:44.850
Ale przede wszystkim myślę, że tego nie można w ogóle ignorować.

00:11:44.890 --> 00:11:49.410
Tutaj jednak w Gdańsku, na Pomorzu, w samym Gdańsku, polskość była bardzo słaba.

00:11:49.450 --> 00:11:51.180
Polacy, Polonia czy Polacy?

00:11:51.250 --> 00:11:53.940
Środowisko Polaków była bardzo słabe ekonomicznie.

00:11:54.010 --> 00:11:57.020
To byli głównie robotnicy, drobni kupcy.

00:11:57.090 --> 00:11:58.530
My się skupiamy na losach pojedynczych

00:11:58.530 --> 00:12:03.140
księży, lekarzy, pojedynczych prawników, rzemieślników, mistrzów, majstrów.

00:12:03.210 --> 00:12:05.820
O osobach, które się identyfikowali.

00:12:05.890 --> 00:12:08.890
I działały na rzecz i działały na rzecz polskości.

00:12:08.960 --> 00:12:10.380
To jest bardzo ważne.

00:12:10.450 --> 00:12:12.330
I tutaj brakowało tych struktur, wokół

00:12:12.400 --> 00:12:17.700
których można byłoby odpowiednio silnie oprzeć jakiś lobbing czy przygotowanie.

00:12:17.770 --> 00:12:19.740
Pomijam już kwestię, że Poznań

00:12:19.810 --> 00:12:23.940
pośrednio wywalczył tą swoją polskość przyłączenie do Polski.

00:12:24.010 --> 00:12:27.260
Mówimy oczywiście o Powstaniu Wielkopolskim i konsekwencje rozejmu w

00:12:27.330 --> 00:12:30.460
rewirze i następnie oczywiście traktacie wersalskim.

00:12:30.530 --> 00:12:34.700
Tutaj tego nie udało się rzecz jasna z Pomorzem zrobić i ten pomysł upadł.

00:12:34.770 --> 00:12:36.850
Stąd powstała Wszechnicy Piastowska,

00:12:36.850 --> 00:12:40.860
późniejszy Uniwersytet Poznański, dzisiaj Uniwersytet Adama Mickiewicza.

00:12:40.930 --> 00:12:44.700
Pierwsze, pierwsze pomysły były bardzo poważne wobec Gdańska.

00:12:44.770 --> 00:12:46.540
Co w takim razie zdecydowało, że

00:12:46.610 --> 00:12:50.810
wykuto owo rozwiązanie, które nikogo chyba nie do końca nie satysfakcjonowało?

00:12:50.810 --> 00:12:54.220
Szczególnie strony niemieckiej, czyli utworzenie Wolnego Miasta?

00:12:54.290 --> 00:12:57.450
To jest też być może zbyt upraszczam, ale wydaje mi

00:12:57.450 --> 00:13:00.580
się, że czasem proste odpowiedzi są najwłaściwsze.

00:13:00.650 --> 00:13:02.970
Brak jednoznacznej zgody między trzema

00:13:03.040 --> 00:13:08.460
największymi graczami, którzy rozdawali karty na konferencji w Paryżu.

00:13:08.530 --> 00:13:14.220
Gdyby USA, bo oczywiście mówimy o Francji, Wielkiej Brytanii i USA były zgodne,

00:13:14.290 --> 00:13:19.380
to idę o każdy zakład, że te wielkie idee samostanowienia narodów,

00:13:19.450 --> 00:13:24.650
internacjonalizacji rzek, dostępu do morza czy wielu innych zasad,

00:13:24.700 --> 00:13:27.900
które rzekomo tam przyświecały, nie byłyby ważne.

00:13:27.970 --> 00:13:32.690
Gdyby tak naprawdę ta wielka trójka, bo Włochy to był troszeczkę inny przypadek,

00:13:33.170 --> 00:13:36.970
były zgodne co do tego, co poczynić z Gdańskiem.

00:13:36.970 --> 00:13:38.140
Tutaj tej zgody nie było.

00:13:38.210 --> 00:13:40.650
Największym orędownikiem zajęcia

00:13:40.650 --> 00:13:44.580
przyłączenia Gdańska do Polski oczywiście była Francuzi czy strona francuska.

00:13:44.650 --> 00:13:47.130
Amerykanie byli podzieleni.

00:13:47.210 --> 00:13:48.580
Natomiast oczywiście

00:13:48.650 --> 00:13:52.180
początkowo część brytyjskich specjalistów też była za takim rozwiązaniem.

00:13:52.250 --> 00:13:53.250
Przeważyło m. in.

00:13:53.250 --> 00:13:55.610
zdanie Davida Lloyd George, czyli premiera

00:13:55.610 --> 00:14:00.060
Wielkiej Brytanii, który kategorycznie zaprotestował przeciw temu pomysłowi.

00:14:00.130 --> 00:14:05.810
To jest marzec 19 roku, kiedy w lutym Komisja Polska zaczyna ten pomysł

00:14:06.330 --> 00:14:10.260
jakby kwestię żądań polskich realizować czy przedstawiać.

00:14:10.330 --> 00:14:11.730
To wydawało się początkowo, że ta sprawa

00:14:11.800 --> 00:14:17.060
będzie załatwiona tak, jak Polacy chcą, mając poparcie strony francuskiej.

00:14:17.130 --> 00:14:20.300
Ostatecznie David George temu temu

00:14:20.370 --> 00:14:24.810
zaprzeczył i już w takim dwuosobowym składzie, czyli specjalistów amerykańskich

00:14:24.810 --> 00:14:28.930
i brytyjskich, to jest w dużym uproszczeniu przełom marca i kwietnia roku

00:14:29.000 --> 00:14:35.620
19 wypracowują ideę no właśnie, wolnego, wolnego państwa.

00:14:35.690 --> 00:14:36.860
Na co ostatecznie?

00:14:36.930 --> 00:14:39.970
To był oczywiście zasada naczyń połączonych.

00:14:39.970 --> 00:14:41.700
Tutaj bardzo często wiązano.

00:14:41.770 --> 00:14:43.810
Jak się rozwiąże kwestię Gdańska i tego

00:14:43.880 --> 00:14:48.290
sporu niemiecko polskiego z tym, jak będzie, jaki będzie Lost Hume

00:14:48.290 --> 00:14:50.770
czy Rekin, które też powstało Wolnym Miastem.

00:14:50.840 --> 00:14:54.090
I tam, skoro był antagonizm włosko.

00:14:56.250 --> 00:15:00.170
Chorwacką, słowiańsko serbsko nazwijmy.

00:15:00.250 --> 00:15:04.170
Więc to szybko zauważyli współcześni, że to są powiązane kwestie.

00:15:04.240 --> 00:15:11.660
Więc tutaj ten kazus Gdańska był oczywiście wypadkową tej wielkiej polityki

00:15:11.730 --> 00:15:17.530
i rywalizacji brytyjsko francuskiej i pewnej nonszalancji amerykańskiej.

00:15:17.600 --> 00:15:19.820
Rzekłbym, tak to bym określił.

00:15:19.890 --> 00:15:21.250
To jest oczywiście bardzo skomplikowany

00:15:21.250 --> 00:15:26.010
interes, bardzo upraszczam, ale ja zawsze o tym mówię, że gdyby te trzy mocarstwa

00:15:26.080 --> 00:15:33.570
były jednogłośnie jednomyślne, to by wszystko można było wymyśleć, a niemiecki.

00:15:33.570 --> 00:15:34.900
Mógłby być. Polski.

00:15:34.970 --> 00:15:35.930
Wbrew tym zasadom.

00:15:36.000 --> 00:15:39.780
Można byłoby to inaczej, ale albo inaczej miły kompromis.

00:15:39.850 --> 00:15:45.770
Jak rzadko kiedy ten termin wydaje się właściwie faktycznie prawdziwy.

00:15:45.770 --> 00:15:47.170
Co ja bym powiedział nawet mocniej.

00:15:47.240 --> 00:15:52.740
Może nie zgniły kompromis, tylko złudny kompromis czy złudne rozwiązanie problemu.

00:15:52.810 --> 00:15:55.810
Historia Wolnego Miasta pełna jest paradoksów.

00:15:55.810 --> 00:15:57.130
Jednym z nich jest to, że to, co miało

00:15:57.200 --> 00:16:03.460
służyć rozwiązaniu jako taka idea fix, mająca być tym kompromisem, który miał

00:16:03.530 --> 00:16:08.460
załagodzić wobec ujścia Wisły wobec Gdańska i regionu

00:16:08.530 --> 00:16:11.100
ten konflikt polsko antagonizm polsko niemiecki był

00:16:11.170 --> 00:16:16.180
dokładnie czymś, jak się okazało, przeciwstawnym, był zarzewiem, był ciągłym

00:16:16.250 --> 00:16:20.820
pretekstem do tego to tych napięć na linii Berlin Warszawa czy Gdańsk Warszawa.

00:16:20.890 --> 00:16:22.050
Domyślam się, że musiał być jakiś okres

00:16:22.050 --> 00:16:26.170
przejściowy, bo chyba same Wolne miasto to kojarzy się z datą 1920 rok i jest to.

00:16:26.170 --> 00:16:27.650
Jak najwłaściwsza data.

00:16:27.720 --> 00:16:30.980
Formalnie rzecz biorąc programowane zostało.

00:16:31.050 --> 00:16:34.340
Wolne Miasto 15 listopada 1920 r.

00:16:34.410 --> 00:16:38.300
To było jakby wejście w życie decyzji z końca października.

00:16:38.370 --> 00:16:40.140
Rada Pastorów Ligi Narodów.

00:16:40.210 --> 00:16:46.300
Tam jeszcze pewne pewne kwestie musiałyby być dopełnione, nie wchodząc w szczegóły.

00:16:46.370 --> 00:16:48.370
Natomiast to by zamknęło okres

00:16:48.370 --> 00:16:52.930
przejściowy, który rozpoczął się formalnie 10 stycznia tego samego roku, kiedy weszły

00:16:52.930 --> 00:16:54.900
w życie postanowienia Traktatu wersalskiego.

00:16:54.970 --> 00:16:57.660
Gdańsk i najbliższa okolica Sopot

00:16:57.730 --> 00:17:01.330
chociażby przestała być częścią państwa

00:17:01.330 --> 00:17:04.770
niemieckiego, ale jeszcze nie była formalnie wolnym miastem.

00:17:04.840 --> 00:17:09.500
Taki okres pewnego dwu władzy tutaj czy dwu władzy.

00:17:09.570 --> 00:17:14.170
W sensie tutaj przedstawiciele Ententy rządzili w takim okresie przejściowym.

00:17:14.240 --> 00:17:15.660
To był czas na

00:17:15.730 --> 00:17:20.460
zwołanie, zrealizowanie pierwszych wyborów do konstytuanty, Zgromadzenia

00:17:20.530 --> 00:17:25.570
Konstytucyjnego, który miał przygotować czy uchwalić konstytucję, m.

00:17:25.570 --> 00:17:27.180
in. dookreślić granice.

00:17:27.250 --> 00:17:28.930
To oczywiście był taki okres formowania

00:17:29.000 --> 00:17:33.620
się, ale też chciałbym przestrzec przed pewną pułapką pamięci.

00:17:33.690 --> 00:17:37.410
To nie jest tak, że 16 listopada, czyli dzień po programowaniu Wolnego Miasta

00:17:37.410 --> 00:17:41.460
Gdańska, wszyscy gdańszczanie i wszyscy ci, którzy znajdowali się na terytorium

00:17:41.530 --> 00:17:45.490
już formalnie Wolnego Miasta, zauważyli, że to jest nowa rzeczywistość.

00:17:45.490 --> 00:17:48.370
Wręcz odwrotnie. To tak nie działało.

00:17:48.850 --> 00:17:52.810
Ja w swoich badaniach ukuł taki termin.

00:17:53.210 --> 00:17:55.180
Proces krystalizacji Wolnego Miasta.

00:17:55.250 --> 00:17:57.460
To było przynajmniej jeszcze trzy lata.

00:17:57.530 --> 00:17:59.370
To było od takich najbardziej oczywistych

00:17:59.440 --> 00:18:04.970
jak zmiana szyldów, zmiana nomenklatury, urzędów, szyldów.

00:18:04.970 --> 00:18:06.570
Tak, trzeba było zmienić statuty

00:18:06.570 --> 00:18:09.980
praktycznie wszystkich partii, wszystkich towarzystw, fundacji,

00:18:10.050 --> 00:18:13.770
bo one były wcześniej tożsame do działania na terenie Niemiec.

00:18:13.770 --> 00:18:15.850
Teraz formalnie rzecz biorąc, on nie miał

00:18:15.850 --> 00:18:18.690
prawa istnieć, więc trzeba było to wszystko zmienić.

00:18:18.760 --> 00:18:20.530
To była kwestia

00:18:20.690 --> 00:18:25.540
rozpoczęcia i przeprowadzenia procesu bardzo trudnego, jakim był podział majątku

00:18:25.610 --> 00:18:29.090
pruskiego między stronę gdańską a stronę polską.

00:18:29.130 --> 00:18:31.060
To było żmudne i to trwało parę lat.

00:18:31.130 --> 00:18:33.900
To była kwestia likwidacji magistratu,

00:18:33.970 --> 00:18:38.980
to była kwestia, wykres realizowania się nowych urzędów, nowych instytucji.

00:18:39.050 --> 00:18:40.820
To to nie działo się.

00:18:40.890 --> 00:18:43.940
To nie była kwestia ani tygodnia, ani miesiąca, ani nawet roku.

00:18:44.010 --> 00:18:45.890
Jeszcze takim pewnym zakończeniem tego,

00:18:45.890 --> 00:18:48.940
nazwijmy to, było wprowadzenie nowej, własnej waluty,

00:18:49.010 --> 00:18:51.850
chociaż początkowo się przy tym maksymalnie broniono, a strona Gdańska to

00:18:51.920 --> 00:18:56.380
ostatecznie realia ekonomiczne hiperinflacja zmusiła do tego.

00:18:56.450 --> 00:18:58.260
Można powiedzieć, że takim ostatnim,

00:18:58.330 --> 00:19:02.970
ostatnim elementem była było wykształcenie własnej, odrębnej

00:19:02.970 --> 00:19:05.660
administracji ewangelickiej i Kościoła katolickiego.

00:19:05.730 --> 00:19:08.260
Ale to już rok 24 25.

00:19:08.330 --> 00:19:11.300
Zasadniczo ten proces trwał mniej więcej dwa, trzy lata.

00:19:11.370 --> 00:19:13.770
Jak skonstruowane były władze tego, tego

00:19:13.830 --> 00:19:17.300
tworu i kto miał tą zwierzchność suwerenną na koniec?

00:19:17.370 --> 00:19:17.850
No właśnie.

00:19:17.850 --> 00:19:22.890
Suwerenność Wolnego Miasta Gdańska była ograniczona na rzecz trzech podmiotów.

00:19:22.890 --> 00:19:26.780
Poza władzą były cztery ośrodki władzy, było ośrodek władzy gdańskiej.

00:19:26.850 --> 00:19:30.650
I to był w dużym uproszczeniu Senat Wolnego Miasta Gdańska, czyli organ władzy

00:19:30.650 --> 00:19:34.330
wykonawczej z prezydentem Senatu Wolnego Miasta Gdańska jako najwyższym

00:19:34.330 --> 00:19:36.610
urzędnikiem, przedstawicielem lokalnych władz, czyli.

00:19:36.610 --> 00:19:37.940
Takim lokalnym premierem.

00:19:38.010 --> 00:19:41.620
Można by tak coś w dużym uproszczeniu oczywiście.

00:19:41.690 --> 00:19:43.610
Teoretycy prawa pewnie dostają zawału, ale

00:19:43.680 --> 00:19:48.140
upraszczając na potrzeby naszego spotkania tak to można nazwać.

00:19:48.210 --> 00:19:49.450
Senat miał wiele ról, m. in.

00:19:49.520 --> 00:19:54.330
przejął rolę magistratu, jakby zlikwidowano burmistrza i ten urząd.

00:19:54.450 --> 00:19:56.980
Następnie był jednoosobowy parlament Volk. Tak.

00:19:57.050 --> 00:20:01.810
Czyli Sejm to głównie oczywiście rola ustawodawcza i oczywiście były władze

00:20:01.880 --> 00:20:05.540
sądownicze, czyli trójpodział, trójpodział władz.

00:20:05.610 --> 00:20:07.570
To był ośrodek władzy gdański. Natomiast jedno.

00:20:07.570 --> 00:20:12.410
Pytanie o parlament czy była jakaś jakieś rozwiązanie gwarantujące jakąś kwotę

00:20:12.410 --> 00:20:15.810
miejsc, które mogły być przypisane mniejszości polskiej.

00:20:15.810 --> 00:20:17.330
Czyli bynajmniej. Nie decydowały tu.

00:20:17.330 --> 00:20:19.020
Po prostu wybory. Dokładnie tak.

00:20:19.090 --> 00:20:23.220
Tu decydowały wybory 5 jedynkowe i tyle.

00:20:23.290 --> 00:20:25.580
Aż albo tylko tyle.

00:20:25.650 --> 00:20:26.890
I to był ośrodek władzy gdańskiej.

00:20:26.930 --> 00:20:28.890
Natomiast zapomina się często, że przecież

00:20:28.960 --> 00:20:33.780
ta suwerenność, która jest podstawowym elementem

00:20:33.850 --> 00:20:37.250
tej definicji, czy coś jest państwem, czy nie, była ograniczona.

00:20:37.290 --> 00:20:38.810
Więc to nie było państwo, bo było to

00:20:38.810 --> 00:20:43.210
ograniczenie na rzecz Ligi Narodów reprezentowanej przez Wysokiego Komisarza

00:20:43.280 --> 00:20:47.490
Ligi Narodów, który stał na czele respektowania praw, statusu

00:20:47.490 --> 00:20:52.020
Wolnego Miasta Gdańska, przestrzegania konstytucji, mając odpowiednie narzędzia.

00:20:52.090 --> 00:20:53.460
Czy to oznacza, że mógł

00:20:53.530 --> 00:20:57.660
zdezawuować jakieś decyzje szefa Senatu, gdyby one były sprzeczne?

00:20:57.730 --> 00:20:59.340
No tak, nie od razu, ale tak.

00:20:59.410 --> 00:21:00.980
To była kwestia interwencji.

00:21:01.050 --> 00:21:04.290
On przede wszystkim służył jako przedstawiciel Ligi Narodów na miejscu

00:21:04.330 --> 00:21:08.530
rozstrzygania sporów, ale także interweniowania, interweniowania u

00:21:08.530 --> 00:21:13.140
niego w kwestii łamania konstytucji czy przez jedno, czy przez drugą stronę.

00:21:13.210 --> 00:21:15.050
To, że to, że to nie zawsze było

00:21:15.050 --> 00:21:17.860
efektywne, to jest osobna kwestia, ale był to organ, który.

00:21:17.930 --> 00:21:21.980
Który czuwał i na pewno był takim okiem i uchem.

00:21:22.050 --> 00:21:26.620
Genewy, Genewa, pośrednio Francji czy Londynu.

00:21:26.690 --> 00:21:30.690
Następną kwestią był oczywiście Komisariat Generalny Rzeczypospolitej Polskiej.

00:21:30.760 --> 00:21:32.140
Najwyższy organ

00:21:32.210 --> 00:21:36.500
reprezentuje interesy polskie na miejscu, które

00:21:36.570 --> 00:21:40.620
zdecydowanie jego uprawnienia wykraczało poza zwykłą ambasadę.

00:21:40.690 --> 00:21:42.970
Zresztą komisarz generalny Rzeczpospolitej

00:21:42.970 --> 00:21:46.450
Polskiej w Gdańsku podlegał bezpośrednio pod premiera.

00:21:47.170 --> 00:21:50.130
Miał szereg uprawnień, miał, miał rozbudowaną strukturę, też się

00:21:50.130 --> 00:21:54.050
krystalizować troszeczkę z biegiem czasów i trzecim organem, o którym się często

00:21:54.050 --> 00:21:58.100
zapomina, ale formalnie był także neutralny, był czymś nie gdańskim.

00:21:58.170 --> 00:22:00.530
Była rada Raportuj. Raportuj.

00:22:00.570 --> 00:22:05.090
Dróg Wodnych w Gdańsku, która przejęła w administrację ten kluczowy element Wolnego

00:22:05.160 --> 00:22:10.850
Miasta, czyli port i Wisłę w granicach Wolnego Miasta Gdańsk.

00:22:11.930 --> 00:22:17.940
Tam na czele stał przedstawiciel prezydent Rady Portu i Dróg Wodnych.

00:22:18.010 --> 00:22:23.890
To zazwyczaj był ktoś z zagranicy, to to byli tam Holendrzy, tam byli też

00:22:23.960 --> 00:22:30.290
Szwajcarzy i miał radę pod sobą, która się składała po połowie z przedstawicieli

00:22:30.290 --> 00:22:34.620
rządu polskiego, przedstawicieli miejscowego establishmentu gdańskiego.

00:22:34.690 --> 00:22:36.650
I to był formalnie neutralny organ, który

00:22:36.720 --> 00:22:40.660
miał na celu administrację, administrowanie tymi terenami,

00:22:40.730 --> 00:22:45.890
które były kluczowe dla statutu, czy w ogóle dlaczego w ogóle?

00:22:46.290 --> 00:22:50.860
Kluczowe dla zrozumienia genezy Wolnego Miasta, czyli portu.

00:22:50.930 --> 00:22:52.410
Chociażby słynne Westerplatte.

00:22:52.480 --> 00:22:54.410
Przecież pierwotnie

00:22:54.490 --> 00:22:58.570
to był teren, który demonstrowała Rada Portu i Dróg Wodnych po przejęciu władzy i

00:22:58.640 --> 00:23:02.970
to ona zleciła budowę formalnie basenu komunikacyjnego etc.

00:23:02.970 --> 00:23:05.290
I dopiero następnie przekazała ten teren w

00:23:05.360 --> 00:23:09.050
administracji tam odpowiednim momencie stronie polskiej.

00:23:09.730 --> 00:23:13.860
To, że tam były wpływy bardzo silne, gdańskie, to jest osobna kwestia.

00:23:13.930 --> 00:23:20.530
Formalnie rzecz biorąc był to neutralny organ, kolejny ośrodek władzy.

00:23:20.650 --> 00:23:23.490
A jeśli idzie o uprawnienia strony

00:23:23.560 --> 00:23:31.740
polskiej, bo wyczytałem, że Gdańsk miał być i był częścią strefy celnej polskiej.

00:23:31.810 --> 00:23:33.930
Tak, to była jedna strefa celna, nie

00:23:33.930 --> 00:23:36.700
wprowadzana od razu, nie wprowadzana bez problemu.

00:23:36.770 --> 00:23:41.370
Tych uprawnień była cała masa, począwszy od bardzo ważnej kwestii

00:23:41.440 --> 00:23:46.260
posiadania własnej służby graficzno pocztowej, posiadania

00:23:46.330 --> 00:23:48.820
administracją, koleje, administracja kolei.

00:23:48.890 --> 00:23:51.140
Całą koleją zarządzali Polacy. Tak.

00:23:51.210 --> 00:23:52.460
Tak, tzn.

00:23:52.530 --> 00:23:55.820
oczywiście to nie znaczy, że tam pracowali tylko Polacy.

00:23:55.890 --> 00:23:58.580
Ale to była taka sytuacja, która była solą w oku dla wielu.

00:23:58.650 --> 00:24:01.980
Ale z kolei w Gdańsku był Polak w tym momencie mianowany przez.

00:24:02.050 --> 00:24:05.210
To było tak, to było, to był część administracji polskiej, jak najbardziej,

00:24:05.210 --> 00:24:08.340
to była ekspozytury, to było oddziały, ale to była.

00:24:08.410 --> 00:24:12.970
I to był bardzo ważny argument także o kwestie ekonomiczne, bo to stanowiło część

00:24:12.970 --> 00:24:16.020
Polaków po prostu weszła tam, znalazła tam zatrudnienie.

00:24:16.090 --> 00:24:17.860
To jest kiedy?

00:24:17.930 --> 00:24:23.050
Kiedy dyrekcję tego działu przeniesiono do 50.

00:24:23.120 --> 00:24:25.540
Dowództwa pomorskiego w 1963 roku.

00:24:25.610 --> 00:24:29.180
Był to zauważalny regres w aktywności

00:24:29.250 --> 00:24:32.700
Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku, bo po prostu odpłynęli

00:24:32.770 --> 00:24:37.380
za pracą i to widać w różnych towarzystwa sportowych, fundacjach.

00:24:37.450 --> 00:24:38.690
O czym tu jeszcze mówimy?

00:24:38.690 --> 00:24:40.300
O wielkim kryzysie, Nadal trwające.

00:24:40.370 --> 00:24:42.570
Co do tego celnego obszaru tylko chciałem doprecyzować.

00:24:42.570 --> 00:24:44.490
Mianowicie to oznaczało, że jakikolwiek

00:24:44.490 --> 00:24:49.330
handel między Gdańskiem a Polską odbywał się bez ceł, natomiast wywóz z Gdańska

00:24:49.400 --> 00:24:54.420
czegokolwiek na tereny Niemiec był już czy wwóz podlegał.

00:24:54.490 --> 00:24:55.530
To były. Inne regulacje.

00:24:55.530 --> 00:24:57.730
Dokładnie. To była tak zwana gdańska dziura celna,

00:24:57.800 --> 00:25:03.050
która stała się później powodem pewnych pewnych problemów, bo między

00:25:03.050 --> 00:25:06.420
stroną polską a Wolnym Miastem Gdańskiem oczywiście można było handlować.

00:25:06.490 --> 00:25:07.770
Ja bym nie powiedział, że bez problemu,

00:25:07.840 --> 00:25:11.340
ale na pewno o wiele łatwiej były pewne kontyngenty.

00:25:11.410 --> 00:25:13.930
To nie było to, to było dość bezproblemowe.

00:25:14.000 --> 00:25:16.340
Natomiast oczywiście między Polską

00:25:16.410 --> 00:25:20.980
a niemiecką, szczególnie w trakcie wojny celnej z tego roku.

00:25:21.050 --> 00:25:22.330
Wojna celna, jak to się i.

00:25:22.330 --> 00:25:23.770
Tutaj, i tutaj, Gdańsk był pewnym

00:25:23.840 --> 00:25:27.850
problemem, bo przez odpowiednie sterowanie przepływem

00:25:27.850 --> 00:25:30.730
towarów można było obchodzić tę wojnę celną i.

00:25:30.730 --> 00:25:32.140
To, jak to się odbywało, to.

00:25:32.210 --> 00:25:35.140
W dużym uproszczeniu polegało na tym, że jeżeli.

00:25:35.210 --> 00:25:38.330
Jeżeli pewnych rzeczy nie można było wywozić z Niemiec do Polski czy z Polski

00:25:38.330 --> 00:25:42.690
do Niemiec, ale można było z Polski do Wolnego Miasta Gdańska, czy z Wolnego

00:25:42.690 --> 00:25:46.690
Miasta Gdańska do Polski, to lepsza strona niemiecka z tego korzystała, mając

00:25:46.690 --> 00:25:50.540
odpowiednie regulacje między Wolnym Miastem, Gdańskiem a Niemcami.

00:25:50.610 --> 00:25:54.060
To był taki pewien poziom z Gdańska dziura celna.

00:25:54.130 --> 00:25:55.370
Czyli były jakieś uprzywilejowania.

00:25:55.370 --> 00:25:58.500
Jednak w wymianie towarowej między Gdańskiem a Rzeszą.

00:25:58.570 --> 00:26:00.300
Też była i ta portu wykorzystywana.

00:26:00.370 --> 00:26:02.450
Oczywiście tutaj polscy inspektorzy, bo

00:26:02.520 --> 00:26:08.020
sami celnicy gdańscy to też jest częsty błąd w publicystyce, w publicystyce.

00:26:08.090 --> 00:26:11.570
Wolne Miasto Gdańsk należało do pruskiego obszaru celnego, natomiast granicy

00:26:11.570 --> 00:26:16.170
pilnowali gdańscy celnicy, natomiast nad nimi byli polscy inspektorzy cen, tak

00:26:16.170 --> 00:26:19.700
jakby to zawsze było dwa razy mniej czy trzy razy mniej niż tych celników.

00:26:19.770 --> 00:26:20.890
O nim patrzyli na ręce.

00:26:20.930 --> 00:26:25.820
To szczególnie się zemściło w przededniu wybuchu II wojny, kiedy ze strony Niemiec

00:26:25.890 --> 00:26:31.860
masowo wręcz przemycane do Gdańska broń, uzbrojenie, wyposażenie wojskowe.

00:26:31.930 --> 00:26:36.050
W kontekście przygotowań do konfliktu inspektorzy byli jednymi z pierwszych,

00:26:36.120 --> 00:26:40.980
którzy zaczęli być ofiarami agresji niemieckiej czy po prostu

00:26:41.050 --> 00:26:45.370
ataków, bo oni byli na pierwszej linii frontu.

00:26:45.370 --> 00:26:47.490
Byli w stanie i zresztą donosili

00:26:47.560 --> 00:26:53.180
gremialnie, że Gdańsk się zbroi całkowicie nielegalnie i trzeba coś z tym zrobić.

00:26:53.250 --> 00:26:55.140
Ale wróćmy do początku Wolnego Miasta.

00:26:55.210 --> 00:26:58.060
Ludność niemiecka jak zareagowała na tę perspektywę?

00:26:58.130 --> 00:27:01.420
Przestała być obywatelem Rzeszy.

00:27:01.490 --> 00:27:04.020
Nie muszę mówić, że zdecydowana większość.

00:27:04.090 --> 00:27:09.370
Odbyło się potężne manifestacje po 40, 60, 70 tysięcy ludzi.

00:27:09.370 --> 00:27:14.530
Może dla pewnego obrazu, dajmy na to, że szacunkowo w 1920 roku ten obszar, który

00:27:14.600 --> 00:27:21.540
stał się Wolnym miastem, zamieszkiwało około 363 170 tysięcy ludzi.

00:27:21.610 --> 00:27:27.090
W takim największym rozwoju demograficznym to jest przełom lat dwudziestych 30 tu

00:27:27.090 --> 00:27:30.380
mieszkało ponad formalnie ponad 400 tysięcy mieszkańców.

00:27:30.450 --> 00:27:32.610
Następnie nastąpił regres, bo to emigracja

00:27:32.610 --> 00:27:35.580
zarobkowa, potem polityczne prześladowania Żydów etc.

00:27:35.650 --> 00:27:36.940
Ale mamy mniej więcej obraz.

00:27:37.010 --> 00:27:40.010
I jeżeli na takim jednym z wieców w marcu

00:27:40.080 --> 00:27:46.490
1919 roku, później w maju, kiedy pojawiły się pierwsze.

00:27:46.610 --> 00:27:51.020
Pierwsze pogłoski do faktu, czy dotarły informacje dotyczące tego, że.

00:27:51.090 --> 00:27:53.170
Gdańsk nie tylko ma nie być niemiecki, ale

00:27:53.170 --> 00:27:56.340
ma być w ogóle jakimś dziwnym tworem typu wolne miasto.

00:27:56.410 --> 00:28:01.970
To był potężna manifestację pokazującą niezadowolenie z tej sytuacji.

00:28:01.970 --> 00:28:05.700
Natomiast pamiętajmy, że na to trzeba nałożyć jeszcze drugą warstwę.

00:28:05.770 --> 00:28:11.380
My przyzwyczajeni jesteśmy do myślenia o Gdańsku w roku 19 czy nawet jeszcze 20.

00:28:11.450 --> 00:28:13.250
Jako mieście konfliktu polsko niemieckiego.

00:28:13.320 --> 00:28:14.500
I to jest prawda.

00:28:14.570 --> 00:28:16.370
Natomiast zaryzykuję twierdzenie, że to

00:28:16.370 --> 00:28:20.020
była tylko jedna i bym powiedział, że była mniej ważna idea.

00:28:20.090 --> 00:28:22.450
Tam jeszcze był, nazwijmy to, konflikt.

00:28:22.490 --> 00:28:23.860
Nie lubię tego słowa, ale niech będzie

00:28:23.930 --> 00:28:27.860
klasowy, tak jak w całych Niemczech w tamtym czasie.

00:28:27.930 --> 00:28:30.290
Zniszczenia wojną, zubożenie,

00:28:30.290 --> 00:28:34.490
przeludnienie Gdańska, który potężnie rozwinął produkcję zbrojeniową.

00:28:34.560 --> 00:28:37.100
Okręty, karabiny, artyleria.

00:28:37.170 --> 00:28:41.460
Jednocześnie nie muszę mówić, że o wiele mniej było za mało nadal mieszkań.

00:28:41.530 --> 00:28:46.620
Miasto przeludnione, miasto wprawdzie niebędące na arenie, na froncie,

00:28:46.690 --> 00:28:53.340
ale dotknięte wojną przez zubożenie, problemy z dostawą węgla, jedzenia etc.

00:28:53.410 --> 00:28:55.810
Nagle cała masa bezrobotnych się pojawiła,

00:28:55.810 --> 00:28:59.450
albo za chwilę się pojawi, bo chociażby stocznie, czy to prywatna

00:28:59.520 --> 00:29:07.210
szkoła, czy cesarska dawna zwana w tym okresie Rzeszy.

00:29:07.890 --> 00:29:13.020
Stocznią Rzeszy, przestała produkować, czy za chwilę przestanie?

00:29:13.090 --> 00:29:15.170
No, tutaj były potężne napięcia, były

00:29:15.240 --> 00:29:19.460
walki uliczne, tu były bardzo aktywnie działał Spartakus etc.

00:29:19.530 --> 00:29:22.500
Pyta się, czy Czerwony Hamburg kojarzy to skojarzenie.

00:29:22.570 --> 00:29:24.370
Oczywiście Gdańsk też jak najbardziej.

00:29:24.440 --> 00:29:27.330
To znaczy może nie tak mocno i te walki.

00:29:27.330 --> 00:29:29.930
Oczywiście była inna skala, ale rewolucja

00:29:29.930 --> 00:29:33.820
listopadowa tutaj także miała miejsce, chociaż nie tak gwałtownych.

00:29:33.890 --> 00:29:35.570
To nie był tak gwałtowne wydarzenia jak w

00:29:35.570 --> 00:29:38.220
Berlinie czy jak w Monachium, czy w północnych Niemczech.

00:29:38.290 --> 00:29:41.580
Niemniej oczywiście to się przekładało

00:29:41.650 --> 00:29:45.250
i tym czasem mam wrażenie, że zapominamy, że tu się nałożyły na siebie problemy

00:29:45.320 --> 00:29:52.540
aprowizacji lokalowe, tragedia aprowizacji czy w ogóle codziennego dnia.

00:29:52.610 --> 00:29:54.020
Nałożyła się na to konflikt.

00:29:54.090 --> 00:29:55.490
Nie lubię jeszcze raz, ale niech będzie

00:29:55.560 --> 00:29:59.940
ten klasowy między monarchistów i nacjonalistami

00:30:00.010 --> 00:30:04.820
mieszczaństwo częściowo upraszczając, a robotnikami, tymi masami.

00:30:04.890 --> 00:30:10.410
I jeszcze do tego dokładamy konflikt narodowościowy między Polakami a Niemcami.

00:30:10.480 --> 00:30:12.660
Także był to tygiel, który

00:30:12.730 --> 00:30:17.340
z całą pewnością był to okres bardzo niespokojny, pełen napięć i napięć.

00:30:17.410 --> 00:30:20.540
Nie udało się w pełni zlikwidować przez cały okres międzywojenny.

00:30:20.610 --> 00:30:24.540
Kto dominował w życiu politycznym, kto wygrywał wybory, to jest.

00:30:24.610 --> 00:30:28.010
To jest dość łatwe. Tutaj przez całe lata 20.

00:30:28.080 --> 00:30:30.620
Dominowała wielka trójka partii.

00:30:30.690 --> 00:30:34.380
Zresztą Wolne Miasto Gdańsk poznaniem politycznym było w pewnym sensie

00:30:34.450 --> 00:30:39.090
odbicie, z pewnymi zniekształceniami, ale jednak odbiciem życia politycznego tzw.

00:30:39.090 --> 00:30:41.940
Republiki Weimarskiej, bo to nadal oczywiście socjaldemokraci.

00:30:42.010 --> 00:30:46.540
Na pierwszym miejscu bym powiedział SVP, czyli niemiecko Narodowa Partia

00:30:46.610 --> 00:30:50.330
Ludowa, czy lepiej to się tłumaczy jako wielki Ostrowska, czyli szeroko pojęta

00:30:50.400 --> 00:30:55.820
niemiecki niemiecka konserwatywna prawica czy niemiecko narodowa?

00:30:55.890 --> 00:30:57.650
Oczywiście na drugim miejscu była SPD,

00:30:57.650 --> 00:31:01.330
czyli socjaldemokracja niemiecka, na trzecim centrum, czyli niemiecki.

00:31:01.400 --> 00:31:04.290
Niemieccy katolicy tutaj.

00:31:04.330 --> 00:31:06.330
Znamienne, że w momencie kryzysów, np.

00:31:06.400 --> 00:31:08.730
w roku 1923, kiedy była szalała

00:31:08.800 --> 00:31:13.780
hiperinflacja, bardzo silnie zostały zaprezentowane w wyborach.

00:31:13.850 --> 00:31:18.530
Tym samym zasiedli w ławach Sejmu przedstawiciele komunistów czy takich

00:31:18.530 --> 00:31:23.060
najbardziej radykalnych pisowskich partii, z których następnie później powstały

00:31:23.130 --> 00:31:29.500
przyczółki późniejszej Partii Narodowo Socjalistycznej, która w Gdańsku powstała

00:31:29.570 --> 00:31:35.330
już pod koniec 925 roku, także była de facto to pierwszy

00:31:35.330 --> 00:31:39.340
teren poza granicami Rzeszy, gdzie ta partia zaczęła tworzyć nowe struktury.

00:31:39.410 --> 00:31:41.890
Podglebie było przygotowane, podglebie było przygotowane.

00:31:41.890 --> 00:31:44.810
Dokładnie, ale ta wielka trójka zasadniczo partii tzw.

00:31:44.810 --> 00:31:47.620
mieszczańskiej, czyli partie liberalne, partie demokratyczne,

00:31:47.690 --> 00:31:52.610
one przez pewien czas tworzyły, nawet współtworzyła Senat w koalicji z SPD, ale

00:31:52.610 --> 00:31:57.730
zasadniczo był słaby i one były jednym z pierwszych, które padło ofiarą kryzysu i

00:31:57.800 --> 00:32:02.090
tego przetasowania sceny politycznej na przełomie dekad.

00:32:02.090 --> 00:32:02.500
I to.

00:32:02.570 --> 00:32:07.780
Ciekawe, że chyba nie zdobyli przewagi komuniści czy radykałowie lewicowi, co.

00:32:07.850 --> 00:32:08.770
Zdecydowanie spada.

00:32:08.770 --> 00:32:10.450
Oczywiście, że oni tam się inaczej nazwali.

00:32:10.520 --> 00:32:11.970
Oczywiście

00:32:12.570 --> 00:32:17.580
w większości socjaliści, ale niemniej jednak to ten spadek był tutaj bardzo

00:32:17.650 --> 00:32:21.130
istotny i obecny praktycznie do połowy lat 30.

00:32:21.200 --> 00:32:23.500
Kiedy naziści objęli władzę.

00:32:23.570 --> 00:32:25.300
Oczywiście w legalnych wyborach.

00:32:25.370 --> 00:32:29.260
Zaledwie pięć miesięcy po tym, jak do władzy doszedł Hitler.

00:32:29.330 --> 00:32:31.130
W samych Niemczech też o tym często się

00:32:31.200 --> 00:32:35.740
zapomina, że to oczywiście wybory, przyspieszone wybory do Senatu.

00:32:35.810 --> 00:32:39.370
Volkswagen, przepraszam, w roku trzydziestym w Wolnym Mieście Gdańsku były

00:32:39.440 --> 00:32:42.930
pod pod piętnem pewnego terroru politycznego

00:32:42.930 --> 00:32:46.690
czy pewnej bardzo agresywnej propagandy narodowo socjalistycznej.

00:32:46.690 --> 00:32:50.540
Niemniej ona też była na fali zwycięstwa narodowych socjalistów.

00:32:50.610 --> 00:32:53.580
Czy tego, co się działo w samych Niemczech, obozy koncentracyjne,

00:32:53.650 --> 00:32:57.620
rozprawienie się z opozycją czy początek tego.

00:32:57.690 --> 00:32:59.610
Wybory były w maju.

00:32:59.730 --> 00:33:01.730
Nowy senator był zresztą koalicyjny.

00:33:01.770 --> 00:33:05.660
Tam byli przedstawiciele katolickiego centrum, byli przedstawiciele

00:33:05.730 --> 00:33:11.540
innych partii czy ludzie, którzy przeszli do NSDAP czy bezpartyjni.

00:33:11.610 --> 00:33:15.810
Ale było jasne, że tam pierwsze skrzypce grali, odgrywali narodowi socjaliści.

00:33:15.810 --> 00:33:18.220
Zresztą wykonali dość ciekawy manewr,

00:33:18.290 --> 00:33:23.020
dając na czele kolejnym senatorem, prezydentem Senatu.

00:33:23.090 --> 00:33:28.490
Utworzyli człowieka, uczynili człowieka, który był na pewno konserwatystą.

00:33:28.530 --> 00:33:29.810
Natomiast na pewno nie był narodowym

00:33:29.880 --> 00:33:34.860
socjalistą z przekonania, czyli Herman Auschwitz, który w okresie lat 20.

00:33:34.930 --> 00:33:36.260
Dał się poznać jako jeden z głównych

00:33:36.330 --> 00:33:38.860
działaczy mniejszości niemieckiej w poznańskim.

00:33:38.930 --> 00:33:43.250
Skonfliktowany z mniejszością niemiecką przeniósł się do Wolnego Miasta Gdańska,

00:33:43.250 --> 00:33:47.690
miał majątek gospodarczy, zdobył sobie uznanie i szacunek w kręgach wiejskich,

00:33:47.690 --> 00:33:52.090
nazwijmy to gospodarzy Bauera i postanowił wykorzystać jego potencjał,

00:33:52.160 --> 00:33:57.340
rozpoznawalność i uczynić go i uczynić go pierwszym.

00:33:57.410 --> 00:34:00.290
Nie, nie Albert Forster, który oczywiście

00:34:00.290 --> 00:34:03.980
był najważniejszą postacią, nawet nie Artur Grassa, czyli Hermann Łucznik.

00:34:04.050 --> 00:34:07.180
Chodziło o pewne inaczej z tą postacią.

00:34:07.250 --> 00:34:11.860
Polska strona wydawało się, że mogła pomyśleć o jakimś nowym otwarciu.

00:34:11.930 --> 00:34:13.730
To też się później wpisywało w tzw.

00:34:13.800 --> 00:34:17.620
linię 26 stycznia 34 tego złudnego,

00:34:17.690 --> 00:34:20.330
pozornego zbliżenia między Berlinem a Warszawą.

00:34:20.330 --> 00:34:24.180
I tutaj to też oddziaływało bardzo silnie na sytuację w Wolnym Mieście.

00:34:24.250 --> 00:34:26.340
A teraz dwa słowa o Polakach

00:34:26.410 --> 00:34:31.740
mniejszości 10, ale chyba znamienite zorganizowanej i dość aktywnej.

00:34:31.810 --> 00:34:32.930
Tak, aktywne bez wątpienia.

00:34:32.930 --> 00:34:35.420
To była oczywiście największa z mniejszości.

00:34:35.490 --> 00:34:39.260
To też jest taki mit, że to Gdańsk był bardzo wielokulturowy.

00:34:39.330 --> 00:34:43.260
No nie? To było miasto o charakterze niemieckim.

00:34:43.330 --> 00:34:45.010
To nie jest zdanie o charakterze wartościujące.

00:34:45.010 --> 00:34:48.610
To jest dla mnie stwierdzenie faktu, gdzie oczywiście były mniejszości, ale tak

00:34:48.680 --> 00:34:53.250
naprawdę to tylko Polska i z pewnych względów żydowska, ale przede

00:34:53.250 --> 00:34:56.060
wszystkim Polska liczyła się, była zauważalna.

00:34:56.130 --> 00:34:56.610
Dlaczego?

00:34:56.680 --> 00:35:00.380
Po pierwsze to w uproszczeniu to było około 10%.

00:35:00.450 --> 00:35:04.340
Według moich badań z czasem niestety ta liczba zaczęła topnieć.

00:35:04.410 --> 00:35:06.650
Ten procent był coraz mniejszy, ale byli

00:35:06.720 --> 00:35:10.780
to na pewno przedstawiciele Polacy, którzy

00:35:10.850 --> 00:35:14.900
byli świadomi tej swojej polskości i aktywnie działali w wielu organizacjach.

00:35:14.970 --> 00:35:18.900
Mieli też to teoretyczne wsparcie w pewnych uprawnieniach.

00:35:18.970 --> 00:35:21.570
To, że nie zawsze one były respektowane, to jest osobna kwestia.

00:35:21.640 --> 00:35:23.780
Ale był. Był własny.

00:35:23.850 --> 00:35:27.050
Była polska administracja kolejowa, były

00:35:27.120 --> 00:35:31.250
uprawnienia w porcie, później Westerplatte, była własna poczta,

00:35:31.250 --> 00:35:34.490
służba pocztowa, telegraficzny, był oczywiście Komisariat Generalny

00:35:34.490 --> 00:35:38.420
Rzeczpospolitej Polskiej, był, własne szkoły z trudem zakładane.

00:35:38.490 --> 00:35:41.290
Oczywiście były organizacje sportowe, prywatne.

00:35:41.360 --> 00:35:43.490
Czy to znaczy były tzw.

00:35:43.560 --> 00:35:46.340
szkoły senackiej, gdzie według uprawnień

00:35:46.410 --> 00:35:50.250
Polacy mogli uczyć się języka polskiego, czy w języku polskim.

00:35:50.320 --> 00:35:57.220
Natomiast ponieważ była to administracja Gdańska, to poziom nauki,

00:35:57.290 --> 00:36:01.810
pewne problemy administracyjne, oddalenie tych szkół od tych skupisk

00:36:01.880 --> 00:36:06.250
Polonii był czasem był to duże wyzwanie czy problem.

00:36:06.320 --> 00:36:09.650
Natomiast oczywiście polska oświata

00:36:10.130 --> 00:36:12.850
opierała się na polskich prywatnych szkołach.

00:36:12.890 --> 00:36:14.850
One były zorganizowane na każdym szczeblu

00:36:14.850 --> 00:36:17.100
edukacji, czyli nie tylko podstawowym i wyżej.

00:36:17.170 --> 00:36:18.850
Tak, ale nie od razu tak, nie od razu, bo

00:36:18.850 --> 00:36:23.210
oczywiście nawet szkoła artystyczna, czyli konserwatorium muzyczne, ale to wszystkim

00:36:23.210 --> 00:36:26.340
zaczęto od poziomu czy nawet przedszkoli własnych.

00:36:26.410 --> 00:36:31.540
Powołano osobne konserwatorium muzyczne dla Polaków, Wyższą Szkołę Muzyczną.

00:36:31.610 --> 00:36:34.740
Wyższą nie, ale taką wyżej wyższą średnią.

00:36:34.810 --> 00:36:36.580
Konserwatorium Muzyczne.

00:36:36.650 --> 00:36:38.690
Ono nie powstało od razu, ale działało jak najbardziej.

00:36:38.690 --> 00:36:40.940
Ale to była prywatna oczywiście inicjatywa.

00:36:41.010 --> 00:36:44.540
Nie było oczywiście żadnej polskiej uczelni wyższej na.

00:36:44.610 --> 00:36:46.180
Uniwersytecie nie powołano.

00:36:46.250 --> 00:36:48.580
Nie było uniwersytetu, był tylko politechnika, a.

00:36:48.650 --> 00:36:50.140
Była. Politechnika.

00:36:50.210 --> 00:36:54.900
Był pomysł uniwersytetu, który nie został zniszczony aż do roku 1970.

00:36:54.970 --> 00:36:57.850
Prowadzący nie popisał się wiedzą, jeśli chodzi o przedwojenne szkolnictwo.

00:36:57.920 --> 00:37:02.290
Natomiast oczywiście zaczęto od przedszkoli tzw.

00:37:02.360 --> 00:37:04.730
ochronę i od szkół podstawowych.

00:37:04.730 --> 00:37:07.020
Z czasem doszło do tego szkolnictwo zawodowe.

00:37:07.090 --> 00:37:11.900
Czy ta najlepsza, de facto jedyna szkoła średnia, czyli Gimnazjum polskie.

00:37:11.970 --> 00:37:14.650
A czy pojawił się Sokół? Jak najbardziej.

00:37:14.670 --> 00:37:19.940
Sokół był już wcześniej, Sokół były tym jednym z Towarzystwa Gimnastyczne Sokół.

00:37:20.010 --> 00:37:21.500
To też jest taki ciekawy przypadek, bo

00:37:21.570 --> 00:37:28.940
pierwsze założone już w 1854 roku na fali zakładania ruchów trenerskich niemieckich,

00:37:29.010 --> 00:37:33.370
to często część działaczy wysokogórskich może się obrazić, ale to z mojej

00:37:33.370 --> 00:37:37.610
perspektywy są dość podobne idee, czyli łączenia pewnych duchu patriotyzmu,

00:37:37.680 --> 00:37:42.500
narodowego myślenia z kwestią krzewienia tężyzny fizycznej.

00:37:42.570 --> 00:37:46.380
To był chyba taki wzorzec kultywowany we wszystkich krajach.

00:37:46.450 --> 00:37:50.780
Natomiast generalnie w zaborze pruskim ten sokół rozwijał się bardzo.

00:37:50.850 --> 00:37:56.700
W sposób upośledzony czy wolniej niż w austriackim, natomiast niemniej rozwijał.

00:37:56.770 --> 00:37:58.060
W 1864.

00:37:58.130 --> 00:38:00.900
Pierwsze gniazdo Sokoła powstało,

00:38:00.970 --> 00:38:04.730
ale problemy wewnętrzne rywalizacji, ambicji

00:38:04.730 --> 00:38:09.370
spowodowały, że po kilku latach się rozpadł i został dopiero reaktywowany

00:38:09.440 --> 00:38:14.620
na początku XX wieku i z powodzeniem funkcjonował do.

00:38:14.690 --> 00:38:18.260
A to też często się o tym zapomina do końca Wolnego Miasta Gdańska.

00:38:18.330 --> 00:38:21.210
Tylko że z biegiem czasu stracił, nazwijmy

00:38:21.280 --> 00:38:26.130
to, monopol na organizowanie życia sportowego czy patriotycznego.

00:38:26.130 --> 00:38:27.650
On kiedyś był, bardzo był wszystkim.

00:38:27.720 --> 00:38:30.170
Jego rola była kluczowa w okresie

00:38:30.170 --> 00:38:32.460
wileńskim i w pierwszych latach Wolnego Miasta.

00:38:32.530 --> 00:38:33.930
Później możliwość.

00:38:33.930 --> 00:38:36.050
Erupcja tych nowych organizacji polskich,

00:38:36.050 --> 00:38:39.210
w tym i sportowych spowodowała, że on gdzieś tam jego gwiazda trochę

00:38:39.280 --> 00:38:44.500
przygasła, ale formalnie istniał do końca okresu międzywojennego.

00:38:44.570 --> 00:38:46.610
Rząd warszawski w jakikolwiek aktywny

00:38:46.610 --> 00:38:49.970
sposób wspierał te wszystkie inicjatywy, nazwijmy to społeczne.

00:38:50.040 --> 00:38:52.580
Jakby to powiedzieć.

00:38:52.650 --> 00:38:55.330
Tradycja może nie ignorowania, ale pewnego

00:38:55.400 --> 00:38:58.410
dość takiego traktowania po macoszemu sprawy.

00:38:58.410 --> 00:39:00.130
Gdańsk przez Warszawę ma swoje długie

00:39:00.130 --> 00:39:04.130
tradycje i w okresie międzywojennym dało się to widać bardzo wyraźnie.

00:39:04.130 --> 00:39:06.530
Tutaj szczególnie takim pewnym tąpnięcie,

00:39:06.600 --> 00:39:09.820
nazwijmy to, było przejęcie władzy przez sanację.

00:39:09.890 --> 00:39:11.370
Pamiętajmy, że Pomorze, podobnie jak

00:39:11.440 --> 00:39:16.020
Poznańskie, co do zasady z pewnym oczywiście dużo uogólnieniem.

00:39:16.090 --> 00:39:19.340
Ale było jednak. Mocne były wpływy polityczne endecji.

00:39:19.410 --> 00:39:21.650
To jest ten ważny dostęp do morza.

00:39:21.650 --> 00:39:23.330
Trzeba się troszczyć. Tak, ale.

00:39:23.370 --> 00:39:25.690
Już jest Gdynia, a już powstaje Gdynia.

00:39:25.760 --> 00:39:29.100
Natomiast to oczywiście nie pomagało lokalnym.

00:39:29.170 --> 00:39:33.650
Nawet zarysował się dość mocny konflikt w pewnym momencie, jak pojawił się nowy

00:39:33.720 --> 00:39:38.690
komisarz generalny Rzeczypospolitej Polskiej Kazimierz Pape.

00:39:38.890 --> 00:39:41.780
W momencie, kiedy był kluczowy, bo narodowi.

00:39:41.850 --> 00:39:45.820
Mówimy o tym samym Kazimierzu Pape, który był ambasadorem w Watykanie.

00:39:45.890 --> 00:39:51.130
Którego którego żona była siostrą i siostrą Hubala, etc.

00:39:51.170 --> 00:39:54.660
Dokładnie tak. Natomiast pamiętajmy, że w momencie, kiedy

00:39:54.730 --> 00:39:59.340
ten kryzys i podział wręcz miejscowy w łonie miejscowej Polonii

00:39:59.410 --> 00:40:03.380
był bardzo mocno antagonizm, on rósł z biegiem kolejnych lat, bo

00:40:03.450 --> 00:40:10.380
jego podglebie była nie należyta zdaniem miejscowych Polaków opieka czy wspieranie.

00:40:10.450 --> 00:40:13.300
Polaków na tym przyczółku.

00:40:13.370 --> 00:40:15.370
Do tego doszedł konflikt troszeczkę natury politycznej.

00:40:15.370 --> 00:40:19.130
Ja bardzo upraszczam, bo tam było wiele niuansów, ale one są erupcją.

00:40:19.130 --> 00:40:21.090
Wybuch właśnie na początku lat

00:40:21.160 --> 00:40:26.210
trzydziestych, kiedy de facto powołano konkurencyjną Naczelną organizację

00:40:26.210 --> 00:40:29.610
miejscowych Polaków, która była bardzo silnie dotowana przez

00:40:29.610 --> 00:40:32.020
Warszawę, oczywiście kosztem tej poprzedniej.

00:40:32.090 --> 00:40:35.820
To był lata 34.

00:40:35.890 --> 00:40:40.540
Przede wszystkim rozwój tego konfliktu to jest tam 33, 34, 35.

00:40:40.610 --> 00:40:43.810
To jest ten moment, kiedy narodowi socjaliści uchwycili władzę.

00:40:43.810 --> 00:40:46.780
To był najgorszy z możliwych momentów takiego antagonizmu.

00:40:46.850 --> 00:40:49.660
Polacy zaczęli się między sobą brać za łby.

00:40:49.730 --> 00:40:54.620
W dużym uproszczeniu i to gorszego momentu chyba nie można było wybrać.

00:40:54.690 --> 00:40:56.410
Tak więc był problem z Warszawą.

00:40:56.480 --> 00:41:03.300
Nie należyte finansowanie i pewne ignorowanie doniesień z Frontu Gdańskiego.

00:41:03.370 --> 00:41:04.940
Jeśli samych Polaków.

00:41:05.010 --> 00:41:06.620
Czym się oni zajmowali?

00:41:06.690 --> 00:41:08.340
W sensie zawodowym.

00:41:08.410 --> 00:41:10.010
Jak wspomniałem, niestety większość

00:41:10.080 --> 00:41:16.170
Polaków, którzy pracowali, to byli ludzie, którzy nie byli zbytnio mężni, zamożni.

00:41:16.240 --> 00:41:17.850
Przepraszam.

00:41:18.210 --> 00:41:19.820
My często myślimy o nich jako

00:41:19.890 --> 00:41:25.180
przedstawiciele wolnych zawodów, księża, dziennikarze albo fabrykanci.

00:41:25.250 --> 00:41:26.490
Nie.

00:41:26.850 --> 00:41:28.570
Tutaj bardzo ważnym wsparciem z jednej

00:41:28.570 --> 00:41:32.570
strony było przysyłanie do Gdańska Polaków, którzy obejmowali urzędy w

00:41:32.570 --> 00:41:35.060
administracji kolejowej, pocztowej czy szkolnej.

00:41:35.130 --> 00:41:38.970
Zresztą za dodatek istniał specjalny dodatek za bycie chociażby nauczycielem.

00:41:38.970 --> 00:41:42.300
Tutaj to może koszty utrzymania były trochę wyższe.

00:41:42.370 --> 00:41:44.050
Koszty utrzymania kosztami utrzymania, ale

00:41:44.050 --> 00:41:48.260
przede wszystkim był dodatek funkcyjny za taką pracę na froncie, nazwijmy to tak.

00:41:48.330 --> 00:41:49.940
Była tak uciążliwa strasznie. Że trzeba było.

00:41:50.010 --> 00:41:51.140
To było bycie.

00:41:51.210 --> 00:41:53.940
Polakiem wolnym, a szczególnie urzędnikiem.

00:41:54.010 --> 00:41:56.210
Wiązało się na pewno z pewnymi szykanami

00:41:56.280 --> 00:41:59.500
czy pewnymi problemami, było większym wyzwaniem.

00:41:59.570 --> 00:42:00.650
To spowodowało to, że np.

00:42:00.720 --> 00:42:04.370
nauczyciele, którzy trafiali z Krakowskiego.

00:42:04.530 --> 00:42:08.130
Dane z centralnej Polski czy z innych rejonów II RP.

00:42:08.690 --> 00:42:11.850
To byli jednak zazwyczaj specjaliści, to byli ludzie.

00:42:11.920 --> 00:42:17.490
Tutaj raczej nie trafiali przypadkowi chociażby nauczyciele czy portowcy.

00:42:17.690 --> 00:42:21.090
Natomiast większość Polaków to byli pracownicy.

00:42:21.410 --> 00:42:24.500
Fizyczni, rzemieślnicy, drobni kupcy.

00:42:24.570 --> 00:42:27.700
Tutaj starano się wykształcić odpowiednie elity zawodowe.

00:42:27.770 --> 00:42:32.210
Powstała szkoła kupiecka, Wyższa Szkoła Handlowa, przepraszam.

00:42:32.810 --> 00:42:35.260
Która kształciła właśnie do tego zawodu.

00:42:35.330 --> 00:42:38.740
Szczególnie w tym mieście, które żyło z portu i handlu i pośrednictwa.

00:42:38.810 --> 00:42:41.410
Natomiast świetnym dowodem na to

00:42:41.410 --> 00:42:43.900
praktycznie nie było żadnych fabrykantów, Praktycznie nie było

00:42:43.970 --> 00:42:48.530
żadnego większego zakładu produkcyjnego, który byłby całkowicie w rękach Polski.

00:42:48.600 --> 00:42:53.380
Oczywiście była Stocznia Gdańska, gdzie był kapitał, w bankach był.

00:42:53.450 --> 00:42:55.450
Kapitał, w jakimś sensie.

00:42:55.890 --> 00:42:58.300
Stocznia Gdańska, ona powstała.

00:42:58.370 --> 00:43:00.060
Mówimy tutaj prywatnej.

00:43:00.130 --> 00:43:01.530
Nie.

00:43:02.170 --> 00:43:02.890
Może po kolei.

00:43:02.890 --> 00:43:06.690
Były dwie duże stocznie, bo stoczni było kilka, ale dwie są najważniejsze.

00:43:06.760 --> 00:43:10.420
To był gdański oddział Ferdynanda, hala

00:43:10.490 --> 00:43:14.140
stoczni z Elbląga i to jest osobny temat, bo ona nadal pozostała częścią koncernu.

00:43:14.210 --> 00:43:18.540
Przyjechała Krupówki, Krupówki Wschodu i niemieckiego Wschodu.

00:43:18.610 --> 00:43:21.890
Natomiast stocznia, dawna stocznia cesarska, po tym przemianowano na Stocznię

00:43:21.960 --> 00:43:27.610
Rzeszy i następnie podlegała podziałowi jako mienie po pruskie mienie państwowe.

00:43:27.610 --> 00:43:29.220
Na terenie Gdańska są to udziały.

00:43:29.290 --> 00:43:30.890
Tak jest i to oczywiście był jeden z

00:43:30.890 --> 00:43:34.610
kluczowych, jeżeli nie najbardziej kluczowy element rozgrywek.

00:43:34.610 --> 00:43:35.930
Podczas tego podziału między stroną

00:43:35.930 --> 00:43:39.170
polską, gdańską Ostatecznie podjęto decyzję, że powstanie międzynarodowe

00:43:39.240 --> 00:43:44.180
konsorcjum z udziałem kapitału brytyjskiego, francuskiego, polskiego i

00:43:44.250 --> 00:43:50.340
niemieckiego, który który miał za zadanie kontrolować ten kluczowy zakład.

00:43:50.410 --> 00:43:54.740
Do niego podłączono także duże zakłady napraw taboru kolejowego.

00:43:54.810 --> 00:43:58.010
To był duży konglomerat, który borykał się z potężnymi problemami,

00:43:58.010 --> 00:43:59.740
ponieważ musiał się przestawić na nową produkcję.

00:43:59.810 --> 00:44:02.020
Tu właśnie chciałem się zapytać o to,

00:44:02.090 --> 00:44:04.210
w jakiej sytuacji gospodarczej znalazło to się miasto.

00:44:04.210 --> 00:44:08.220
Bo z jednej strony mamy tutaj pięknie, cudownie rozwijającą się Gdynię.

00:44:08.290 --> 00:44:10.210
Ale też nie od razu i nie po kolei.

00:44:10.250 --> 00:44:13.100
Ja zawsze mówię, że to jest kolejna pułapka pamięci.

00:44:13.170 --> 00:44:16.420
Nie wiem, czy był pan może w Muzeum Emigracji w Gdyni.

00:44:16.490 --> 00:44:19.090
Muszę przyznać, że nie tylko w jednym Muzeum Emigracji.

00:44:19.090 --> 00:44:21.380
I to było w Bremerhaven. No dobrze.

00:44:21.450 --> 00:44:22.970
Jest muzeum skądinąd.

00:44:23.040 --> 00:44:24.980
Z dużymi akcentami polskimi.

00:44:25.050 --> 00:44:26.450
No nie, nie może być inaczej.

00:44:26.450 --> 00:44:30.530
Ale Muzeum Emigracji w Gdyni pod pewnymi względami uśmiecham się zawsze.

00:44:30.530 --> 00:44:31.850
Gdyby się uprzeć, mogło być również w

00:44:31.920 --> 00:44:37.410
Gdańsku, bo zanim ta Gdynia powstała, to oczywiście decyzja Sejmu polskiego.

00:44:37.410 --> 00:44:38.660
To jest początek lat 20.

00:44:38.730 --> 00:44:44.220
Budowa przez cały okres międzywojenny, ale taka jest prawda, że te siły,

00:44:44.290 --> 00:44:49.730
możliwości przeładunkowe to dopiero na początku lat 30 tych Gdynia przebiła

00:44:49.730 --> 00:44:54.530
Gdańsk w obsłudze portu handlu morskiego, więc tak naprawdę lata 20 to jest nadal

00:44:54.530 --> 00:44:56.410
dominacja Gdańska, no bo jakiegoś też innego.

00:44:56.410 --> 00:45:00.340
Portu, ale jak rozumiem, w tym momencie ten Gdańsk żył z całego obrotu

00:45:00.410 --> 00:45:04.260
zagranicznego Polski, więc to podtrzymywało aktywność.

00:45:04.330 --> 00:45:05.970
Co było wielkim problemem dla części

00:45:05.970 --> 00:45:08.850
nacjonalistów gdańskich czy niemieckich, bo z jednej strony atakowano tą Polskę,

00:45:08.920 --> 00:45:14.500
zdawano sobie sprawę, że to był na tyle niewystarczający, samodzielny,

00:45:14.570 --> 00:45:20.980
niesamodzielny byt ekonomicznie, gospodarczo, że kwestia kontaktów

00:45:21.050 --> 00:45:25.300
gospodarczych z Polską jest tutaj kluczowa dla przeżycia tego organizmu.

00:45:25.370 --> 00:45:29.370
Dlatego jak czasem widzę nalepki, jakieś hasła w internecie,

00:45:29.370 --> 00:45:32.970
czytam, że znowu powinniśmy być wolnym miastem, to mnie pusty śmiech bierze.

00:45:33.040 --> 00:45:38.850
Bo pomijając już wszystko inne, to był po prostu sztuczny twór i niesamodzielny.

00:45:38.850 --> 00:45:39.810
Tutaj był potężny.

00:45:39.880 --> 00:45:45.420
Problemy z zaopatrzeniem rynku wewnętrznego w płody rolne.

00:45:45.490 --> 00:45:50.020
Przez to był pozbawiony jakichkolwiek naturalnych bogactw.

00:45:50.090 --> 00:45:51.450
Bursztyn i woda źródlana?

00:45:51.520 --> 00:45:53.940
No błagam, to trochę za mało.

00:45:54.010 --> 00:45:57.530
Zmieniły się zupełnie rynki zbytu, zmieniła się w ogóle struktura, w dużej

00:45:57.530 --> 00:46:01.860
mierze zmieniła się struktura produkcyjna, a było to jednak miasto, co by nie mówić,

00:46:01.930 --> 00:46:06.700
które rozwinęło się we wspomnianym przeze mnie okresie niskim może nie tylko, ale

00:46:06.770 --> 00:46:11.380
głównie przez produkcję na rzecz zbroję zbrojeniową

00:46:11.450 --> 00:46:14.570
i okręty w obydwu stoczniach, a podwykonawcami były mniejsze zakłady,

00:46:14.570 --> 00:46:18.850
zakłady metalowe, fabryka wagonów, warsztaty artyleryjskie, fabryka

00:46:18.850 --> 00:46:21.020
karabinów, jedna z największych w całej Rzeszy.

00:46:21.090 --> 00:46:22.810
To w takim razie zaczynam mieć jakieś

00:46:22.880 --> 00:46:27.540
skojarzenia, że w tym tworze po pierwszej wojnie światowej

00:46:27.610 --> 00:46:30.340
zbytu na tego typu produkcję chyba za bardzo nie było.

00:46:30.410 --> 00:46:32.620
Była fala. Stocznie przetrwały i to.

00:46:32.690 --> 00:46:37.660
Z wielkim trudem, oczywiście w pierwszej kolejności zwalniając ludzi.

00:46:37.730 --> 00:46:41.410
Więc to i wracamy do roku 19 20, gdzie te

00:46:41.480 --> 00:46:45.530
napięcia narodowościowe podsycane przez napięcia społeczne?

00:46:45.530 --> 00:46:50.490
Gdzie głównym paliwem, jednym z głównych paliw było oczywiście masa bezrobotnych.

00:46:50.850 --> 00:46:52.660
Tego przecież nie można zignorować.

00:46:52.730 --> 00:46:55.490
Ci ludzie przecież nie mogli wyjechać do Niemiec w

00:46:55.490 --> 00:46:58.500
prosty sposób, chociaż tam za bardzo nie mieli czego szukać.

00:46:58.570 --> 00:47:01.130
Natomiast na początku lat dwudziestych

00:47:01.200 --> 00:47:07.690
ewidentnie widoczna zmiana czy dynamika na przykład w zmianach właścicielskich

00:47:07.760 --> 00:47:12.690
wielu firm czy posiadłości, bo część ludzi nie mogła sobie poradzić

00:47:12.760 --> 00:47:18.610
albo nie chciała dalej mieszkać w Gdańsku czy w Sopocie i sprzedawała majątek.

00:47:18.610 --> 00:47:19.860
I to jest taka ciekawostka.

00:47:19.930 --> 00:47:25.260
Widać, że relatywnie wyraźnie wchodzi tutaj przez pewien czas kapitał żydowski,

00:47:25.330 --> 00:47:29.460
bo formalnie obywatele drugiej RP żydowskiego pochodzenia

00:47:29.530 --> 00:47:33.730
ze Lwowa czy z Łodzi, którzy nabyli majątek PO w latach pierwszej wojny

00:47:33.730 --> 00:47:37.580
światowej i najprościej po prostu chcieli jakoś inwestować.

00:47:37.650 --> 00:47:38.660
Widać np.

00:47:38.730 --> 00:47:43.850
tutaj lokalna prasa grzmi o polonizacji Sopotu czy Gdańska, czy.

00:47:44.890 --> 00:47:50.220
Pojawieniu się tego spekulanta żydowskiego tak często na jakieś słupy kupowane.

00:47:50.290 --> 00:47:51.970
Na marginesie po kilku latach bardzo

00:47:52.040 --> 00:47:56.420
często już to sprzedawali, ale to było to była taka okazja.

00:47:56.490 --> 00:48:01.570
To był czas wielu dynamicznych zmian, także w życiu ekonomicznym i gospodarczym,

00:48:01.640 --> 00:48:06.730
Tak że część ludzi po prostu wyjeżdżała, bo nie życzyła sobie mieszkać nie w

00:48:06.800 --> 00:48:10.450
Niemczech, mimo że ludzie tu funkcjonowali.

00:48:10.450 --> 00:48:13.210
Cała kadra urzędnicza, system szkolnictwa,

00:48:13.210 --> 00:48:17.770
system administracji był siłą rzeczy wzorowany czy był pewnym dostosowaniem do

00:48:17.770 --> 00:48:20.860
realiów Wolnego Miasta Gdańska, ale jednak kalek niemieckich.

00:48:20.930 --> 00:48:22.020
Nie dziwmy się temu.

00:48:22.090 --> 00:48:24.210
Ci ludzie byli wykształceni w dawnym

00:48:24.210 --> 00:48:29.170
systemie państwa pruskiego, w szerszym obiekcie Królestwa Pruskiego, w szerszym

00:48:29.170 --> 00:48:33.700
aspekcie Drugiej Rzeszy, więc jakby pewne przyzwyczajenie były oczywiste.

00:48:33.770 --> 00:48:36.490
A jak traktował ten twór?

00:48:36.490 --> 00:48:39.860
Jak traktował władze niemieckie w latach dwudziestych na przykład?

00:48:39.930 --> 00:48:45.780
No, tutaj pojawiło się kilka kwestii takich bardzo znamiennych, jak np.

00:48:45.850 --> 00:48:50.740
potrzeba otwarcia konsulatu niemieckiego w Gdańsku, co było takim symbolicznym

00:48:50.810 --> 00:48:54.100
problemem, no bo formalnie trzeba było mieć własne przedstawicielstwo.

00:48:54.170 --> 00:48:55.450
Kontakty np.

00:48:55.520 --> 00:49:00.340
polityków były bardzo silne, mimo że były to formalnie dwie różne partie.

00:49:00.410 --> 00:49:05.140
Te kontakty personalne, przepływ funduszy był oczywisty.

00:49:05.210 --> 00:49:08.060
Strona niemiecka starała się to widać np.

00:49:08.130 --> 00:49:10.690
jednym z takich przejawów podtrzymywania

00:49:10.760 --> 00:49:15.370
niemieckości Gdańska czy postrzegania Wolnego Miasta Gdańska

00:49:15.440 --> 00:49:18.810
jako wydzielonej tymczasowo części dawnych Niemiec.

00:49:18.850 --> 00:49:20.370
Podkreślanie niemieckości było np.

00:49:20.440 --> 00:49:25.380
kwestia organizacja konferencji branżowych, zjazdów, targów.

00:49:25.450 --> 00:49:27.100
Takich spotkań corocznych,

00:49:27.170 --> 00:49:30.980
elektrotechnika, lekarzy, prawników może pan sobie wstawić chyba praktycznie każdą.

00:49:31.050 --> 00:49:33.220
Niemieckich, ale w Gdańsku? Dokładnie tak.

00:49:33.290 --> 00:49:35.050
Dokładnie tak, bo bardzo często to były te

00:49:35.120 --> 00:49:41.500
same osoby, które przed 14 czy przed 18 tu także bywał na różnych zjazdach.

00:49:41.570 --> 00:49:45.490
To było bardzo widoczne w wielu spisach, które ja dotarłem, na

00:49:45.560 --> 00:49:50.100
przykład różnych organizacji studenckich czy prawniczych.

00:49:50.170 --> 00:49:54.290
Bardzo często w spisach z okresu międzywojennego była np.

00:49:54.340 --> 00:49:56.410
mapa regionalnych oddziałów czy

00:49:56.410 --> 00:49:59.340
regionalnych instytucji i Wolnego Miasta Gdańska.

00:49:59.410 --> 00:50:00.980
Tak było.

00:50:01.050 --> 00:50:05.260
Podkreślano, że formalnie to to było co innego, ale jednym tchem.

00:50:05.330 --> 00:50:06.770
I to nie jest jednostkowy przypadek.

00:50:06.770 --> 00:50:08.970
Wymieniano to jako może nie część Niemiec,

00:50:08.970 --> 00:50:11.500
ale na tej samej stronie czy w tej samej liście jako

00:50:11.570 --> 00:50:18.260
kolejny okręg, kolejny oddział, kolejną, kolejną, kolejną obecność tutaj.

00:50:18.330 --> 00:50:22.450
Jakby to powiedzieć, był to teren, gdzie nastroje nacjonalistyczne albo wprost

00:50:22.450 --> 00:50:25.210
faszystowskie mogły miały swoje podglebie, podglebie.

00:50:25.280 --> 00:50:27.780
Oczywiście to też jest łatwe, bo

00:50:27.850 --> 00:50:31.890
sama konstrukcja Wolnego Miasta Gdańska była może nie była fałszywa, ale była

00:50:31.960 --> 00:50:37.570
bardzo słaba, oparta na czymś, co tak naprawdę nikt nie lubił tej

00:50:37.640 --> 00:50:42.540
konstrukcji, czyli nikt z polityków aktywnie działających na forum Sejmu.

00:50:42.610 --> 00:50:46.450
Lwia część tych ludzi, gdyby pewnie ich zapytać, to oni to

00:50:46.450 --> 00:50:51.380
niejednokrotnie wypowiadali w wywiadach czy w relacjach, jak się czyta stenogramy.

00:50:51.450 --> 00:50:52.580
Może nie.

00:50:52.650 --> 00:50:55.530
Tak, może nie wprost przeciwnie, ale z

00:50:55.600 --> 00:50:59.610
dużą dozą niechęci do tego, do tego, do tego tworu.

00:50:59.680 --> 00:51:05.460
Więc mnie to zupełnie nie dziwi, że traktowali jako coś pośredniego.

00:51:05.530 --> 00:51:06.780
Oczywiście nie wszyscy.

00:51:06.850 --> 00:51:08.050
Ale wspomniał pan o tym, że przejęcie

00:51:08.050 --> 00:51:10.620
władzy przez nazistów odbyło się w formule koalicyjnej.

00:51:10.690 --> 00:51:12.890
Czyli kopiowali prawicę?

00:51:12.960 --> 00:51:15.820
Pewnie część prawicy, część katolików tak.

00:51:15.890 --> 00:51:17.970
I pytanie jest takie, czy

00:51:18.330 --> 00:51:21.730
przez następne lata doszło do czegoś, co można było porównać z sytuacją w

00:51:21.730 --> 00:51:23.370
Niemczech, gdzie zlikwidowano partie polityczne?

00:51:23.410 --> 00:51:26.380
Jak najbardziej. Przy czym było to bardziej rozpisane.

00:51:26.450 --> 00:51:31.140
Było to mimo wszystko nie łagodniejsze, bo ofiary tych bójek czy

00:51:31.210 --> 00:51:33.250
napadów na pewno by się z tym nie zgodzili.

00:51:33.250 --> 00:51:36.940
Było tak, że jeden przykład zabójstwa, morderstwa politycznego

00:51:37.010 --> 00:51:40.540
tylko jeden relatywnie o wiele mniej niż niż w samych Niemczech.

00:51:40.610 --> 00:51:42.770
Nie, Oczywiście w tym czasie nie było obozów koncentracyjnych.

00:51:42.840 --> 00:51:46.450
Tutaj przede wszystkim ani nie wprowadzono.

00:51:46.930 --> 00:51:48.580
Nie zmieniono de facto ustroju.

00:51:48.650 --> 00:51:50.330
Wielu partyjnych zostało. Tak.

00:51:50.330 --> 00:51:51.970
Natomiast oczywiście było to likwidowany

00:51:52.040 --> 00:51:56.140
krok po kroku, najpierw różnymi metodami albo zakazem

00:51:56.210 --> 00:52:00.610
policyjnym funkcjonowania jednej partii komunistycznej, następnie walka z wpływami

00:52:00.610 --> 00:52:04.890
socjaldemokracji, tutaj głównie walki uliczne, likwidacja księgarni, napady.

00:52:04.960 --> 00:52:10.130
Oczywiście preteksty, żeby likwidować nakłady, zarekwirować przez policję

00:52:10.200 --> 00:52:13.540
nakłady głównych dzienników opozycyjnych partii.

00:52:13.610 --> 00:52:15.500
Zresztą znamienne.

00:52:15.570 --> 00:52:18.010
Uśmiechnę się smutno, ale jak nowa władza

00:52:18.080 --> 00:52:24.580
przyszła do uchwyciła w Wolnym Mieście Gdańsku narodowo socjalistyczne władze.

00:52:24.650 --> 00:52:26.730
Ta zmiana to w szczególności.

00:52:26.800 --> 00:52:29.940
Opanowano tak naprawdę aparat policyjny, sądowy.

00:52:30.010 --> 00:52:32.340
To jest znamienne dla pewnych zapędów.

00:52:32.410 --> 00:52:37.490
A więc jakby mając to, mając takie narzędzia, relatywnie też było to łatwe.

00:52:37.490 --> 00:52:40.420
Nie ukrywajmy, to te nastroje uderzyły gdzieś.

00:52:40.490 --> 00:52:44.340
To było po wielkim kryzysie czy w trakcie trwania jeszcze.

00:52:44.410 --> 00:52:46.890
Także uderzono w tą czułą nutę i tutaj

00:52:46.890 --> 00:52:51.010
zdobyto poparcie wśród tych, nazwijmy to resortowych organizacji i sądu.

00:52:51.010 --> 00:52:52.690
I to pozwoliło o wiele łatwiej.

00:52:52.690 --> 00:52:56.140
Następnie, mając też dofinansowanie, wsparcie tuż za granicą,

00:52:56.210 --> 00:53:00.420
w Berlinie czy w Królewcu, bo najbliżej ta metropolia niemiecka

00:53:00.490 --> 00:53:02.810
działa, krok po kroku rozprawia się z opozycją.

00:53:02.880 --> 00:53:07.220
A jak postępowano w stosunku do gdańskich Żydów.

00:53:07.290 --> 00:53:11.450
To oczywiście też w Gdańsku. Raczej tak.

00:53:11.450 --> 00:53:12.690
W Gdańsku w trzydziestym piątym roku nie

00:53:12.690 --> 00:53:16.650
wprowadzono ustaw norymberskich tzw., chociaż były takie zakusy.

00:53:16.720 --> 00:53:20.060
Dzisiaj już wiemy de facto coś na wzór

00:53:20.130 --> 00:53:26.140
tych ustaw wprowadzono dopiero albo aż pod koniec 1938 roku.

00:53:26.210 --> 00:53:29.370
Natomiast była także lokalna odmiana tzw.

00:53:29.370 --> 00:53:31.220
nocy kryształowej czy pogromów.

00:53:31.290 --> 00:53:33.250
Ona miała kilka dni później niż niż w

00:53:33.250 --> 00:53:35.980
samych Niemczech, ale oczywiście na tej samej fali.

00:53:36.050 --> 00:53:39.780
Czyli zdemolowane synagogi.

00:53:39.850 --> 00:53:41.410
Takim symbolem tutaj jest niewielka

00:53:41.410 --> 00:53:44.130
synagoga, która akurat ten okres przetrwała.

00:53:44.200 --> 00:53:46.380
Tylko synagoga w Sopocie.

00:53:46.450 --> 00:53:51.130
Ale oczywiście przede wszystkim zniszczenie mieszkań, bójki, pobicia ludzi

00:53:51.130 --> 00:53:56.020
na ulicach, demolka, demolowanie jednego z klubów, chociażby sportowych, żydowskich.

00:53:56.090 --> 00:53:57.610
To oczywiście miało miejsce. I znowu skala.

00:53:57.680 --> 00:54:02.100
Była rzecz, bym powiedział, nieporównanie mniejsze niż w Niemczech.

00:54:02.170 --> 00:54:05.460
Ale tu nie chodzi o liczby, nie o skalę, tylko o sam fakt, że to miało miejsce.

00:54:05.530 --> 00:54:09.410
Tylko bardzo często się spotykam z takim stwierdzeniem, że antysemityzm takiej

00:54:09.480 --> 00:54:14.980
postaci to pojawił się dopiero po 33 roku, co też jest nieprawdą.

00:54:15.050 --> 00:54:15.770
On był? Istnieje.

00:54:15.840 --> 00:54:19.420
On był obecny w Gdańsku od początku lat 20.

00:54:19.490 --> 00:54:26.450
Przy czym on nie dostał takiego paliwa i takiego przykładu z Niemiec w latach 20.

00:54:26.450 --> 00:54:27.820
Jak dostał w latach 30.

00:54:27.890 --> 00:54:30.940
To uproszczenie, ale tak de facto było.

00:54:31.010 --> 00:54:34.690
Tutaj pamiętajmy, że jednak Wolne Miasto Gdańsk w tym czasie było, jednak tutaj

00:54:34.760 --> 00:54:39.660
byli przedstawiciele Ligi Narodów, chociaż ten organ już się dewaluuje.

00:54:39.730 --> 00:54:41.890
Patrząc z boku, patrząc po tym, co się

00:54:41.890 --> 00:54:45.410
działo w latach 30 tych, wyjście Niemiec z Ligi Narodów, wyjście Japonii, następnie

00:54:45.410 --> 00:54:49.380
Włoch, oczywiście preludia 2 wojny światowej, to wszystko wiemy.

00:54:49.450 --> 00:54:52.140
Niemniej jednak nadal był to był to Oczy

00:54:52.210 --> 00:54:55.820
Zachodu i Wolne Miasto było pewnym poligonem.

00:54:55.890 --> 00:55:00.100
Na ile w tych nowych warunkach narodowi socjaliści, którzy tutaj mówię,

00:55:00.170 --> 00:55:05.810
przejęli władzę formalnie, legalnie, zaledwie parę miesięcy po tym, jak zrobili

00:55:05.880 --> 00:55:09.340
to w samej Rzeszy, na ile się mogli posunąć.

00:55:09.410 --> 00:55:10.770
Pamiętajmy, że jeszcze była też strona

00:55:10.840 --> 00:55:17.580
polska, którą do pewnego momentu grano, czyli do października 38.

00:55:17.650 --> 00:55:19.930
Tak, mamy układ nieagresji i tak zwana.

00:55:19.930 --> 00:55:21.810
Linia 26 stycznia, dokładnie.

00:55:21.880 --> 00:55:24.620
Gdzie tutaj sytuacja w Gdańsku?

00:55:24.690 --> 00:55:29.650
I to zaważyło bardzo mocno na nie tyle sytuacji Gdańsku, co reakcjach stolic

00:55:29.650 --> 00:55:33.490
wobec tego, co się dzieje w Gdańsku, czyli Warszawy i Berlina, gdzie pewne rzeczy

00:55:33.490 --> 00:55:36.140
starano się zamieść pod dywan, upraszczając.

00:55:36.210 --> 00:55:37.730
A kiedy tak naprawdę naziści lokalni

00:55:37.800 --> 00:55:42.170
zaczęli się szykować do przejęcia pełnej kontroli?

00:55:42.170 --> 00:55:44.210
Innymi słowy kiedy, kiedy zaczęły się

00:55:44.280 --> 00:55:48.900
pojawiać te, nazwijmy to organizowane tajnie bojówki sprowadzone czy.

00:55:48.970 --> 00:55:51.570
Bojówki same partyjne, to już jest swoboda 20.

00:55:51.640 --> 00:55:55.140
Ale jeżeli mówimy o takich przygotowaniach, które

00:55:55.210 --> 00:55:59.540
dla uważnego obserwatora jasno wskazywały na to, że nie czy.

00:55:59.610 --> 00:56:01.930
Bo pytaniem nie jest czy tylko kiedy by

00:56:01.930 --> 00:56:05.530
doszło do tego konfliktu, to to w dużym uproszczeniu już jest.

00:56:05.600 --> 00:56:12.220
Po zajęciu Kłajpedy to jest to jest kwiecień 1939 roku, chociaż pierwsze

00:56:12.290 --> 00:56:18.180
pierwsze tego jaskółki to już jest listopad, październik listopad 38, kiedy

00:56:18.250 --> 00:56:21.890
de facto łamie się Konstytucję czy Statut Wolnego Miasta Gdańska wprowadzając

00:56:21.960 --> 00:56:27.370
zakamuflowany, zakamuflowany, powszechny pobór do.

00:56:29.210 --> 00:56:32.410
De facto do wojska niemieckiego dodaje się taką możliwość.

00:56:32.410 --> 00:56:35.130
Gdańszczanie. Gdańszczanie, ale powszechnym w jakimś

00:56:35.200 --> 00:56:41.250
sensie im zostawał bilet do tego, żeby się postawić w koszarach.

00:56:41.490 --> 00:56:45.250
Bardzo upraszczając, to chodziło najpierw o kwestię poboru.

00:56:45.320 --> 00:56:47.060
Najpierw rejestracja

00:56:47.130 --> 00:56:52.330
roczników rzekomo na ćwiczenia do gdańskiego frontu pracy do policji, ale de

00:56:52.400 --> 00:56:58.340
facto to dotyczyło do wysyłania do specjalnych obozów w Rzeszy.

00:56:58.410 --> 00:57:00.730
Polski wywiad o tym grzmiał nawet komisarz

00:57:00.730 --> 00:57:04.250
generalny Rzeczpospolitej o tym grzmiał, Natomiast to gdzieś tam

00:57:05.010 --> 00:57:08.340
przeszło, może nie bez wielkiego echa, ale jednak te protesty.

00:57:08.410 --> 00:57:11.460
To się obiło także o Ligę Narodów, jednak zdały się na nic.

00:57:11.530 --> 00:57:16.130
Natomiast dla polskiego wywiadu, na którego bazuje

00:57:16.130 --> 00:57:20.170
między innymi porównując te ich materiały, chociażby materiały niemieckimi wytworzone

00:57:20.170 --> 00:57:23.690
w tym czasie, to z całą siłą ten proces przyspieszyło.

00:57:23.760 --> 00:57:29.650
Wiosną, tak jak wspomniałem, w kwietniu 1939 roku wyremontowano drogi na Żuławach,

00:57:29.650 --> 00:57:32.890
bo to była najkrótsza droga, żeby przysłać wojska z Prus Wschodnich.

00:57:32.890 --> 00:57:34.970
Przy czym myśmy się przyzwyczaili, To jest

00:57:35.040 --> 00:57:41.740
oczywiście jasne, że to myśmy się bronili w Gdańsku, Westerplatte, Poczta Polska,

00:57:41.810 --> 00:57:46.330
parę innych punktów nie broniło się zbrojnie, ale oczywiście było zajęte siłą

00:57:46.330 --> 00:57:49.540
przez stronę niemiecką w Gdańsku, Sopocie czy w interiorze.

00:57:49.610 --> 00:57:52.290
Natomiast ja sam widziałem, miałem w rękach dokument, który opisałem,

00:57:52.360 --> 00:57:55.330
doktoracie, który pokazuje, że tak naprawdę.

00:57:56.610 --> 00:57:58.660
Tak jak była kwestią kluczową.

00:57:58.730 --> 00:58:00.890
Nie Czy tylko kiedy dojdzie do konfliktu,

00:58:00.890 --> 00:58:06.340
tak drugą było kwestią oczywiście kiedy i gdzie, ale kto będzie stroną inspirującą.

00:58:06.410 --> 00:58:11.300
Strona niemiecka bardzo poważnie zakładała, że praktycznie do

00:58:11.370 --> 00:58:14.980
końca sierpnia trzydziestego dziewiątego roku, że będzie się bronić.

00:58:15.050 --> 00:58:19.180
Że sytuacja polityczna w Wolnym Mieście Gdańsku sprowokuje Polaków.

00:58:19.250 --> 00:58:20.690
Polski Korpus Interwencyjny, który był

00:58:20.760 --> 00:58:25.020
przecież montowany, wejdzie być może także od strony Gdyni.

00:58:25.090 --> 00:58:30.660
I zdawano sobie sprawę, że miejscowe siły formalnie policyjne, de facto

00:58:30.730 --> 00:58:35.860
wojskowe plus te paramilitarne bojówki partyjne będą za słabe.

00:58:35.930 --> 00:58:37.610
I musimy się przyzwyczaić, że to myśmy się bronili.

00:58:37.610 --> 00:58:41.090
Ale trzymałem w rękach dokumenty, które zakładały, że będziemy, że Niemcy będą się

00:58:41.160 --> 00:58:47.740
bronić sześć godzin, aż będzie desant bądź wejścia strony lądu z Prus Wschodnich.

00:58:47.810 --> 00:58:49.730
Tu oczywiście kluczową było kwestią, żeby

00:58:49.730 --> 00:58:52.260
sprowokować stronę polską i to też tych prowokacji.

00:58:52.330 --> 00:58:53.290
Szczególnie latem trzydziestego

00:58:53.290 --> 00:58:57.290
dziewiątego roku była cała masa, żeby zminimalizować własne straty i

00:58:57.350 --> 00:59:00.820
zamanifestować światu, kto jest agresorem, kto łamie.

00:59:00.890 --> 00:59:03.940
Tutaj trzeba powiedzieć, że strona polska nie dała się sprowokować.

00:59:04.010 --> 00:59:05.580
Jest kilka takich przykładów, jak

00:59:05.650 --> 00:59:09.420
opisywałem incydentów granicznych, bezczeszczenie zwłok jednego z polskich

00:59:09.490 --> 00:59:13.300
pograniczników, pobicia inspektorów celnych.

00:59:13.370 --> 00:59:14.890
Ewidentnie to była ta prowokacja

00:59:14.890 --> 00:59:19.060
specjalnych esesmanów przysłana z Berlina, którzy mieli to realizować.

00:59:19.130 --> 00:59:24.810
To się nie udało i to w ostatnim tygodniu września sierpnia.

00:59:25.370 --> 00:59:31.980
Pozycje te zostały zmienione na rzecz jednak czynienia pewnych

00:59:32.050 --> 00:59:38.260
planów, pewnych działań zaczepnych na kierunku Gdyni, Kartuz czy Tczewa.

00:59:38.330 --> 00:59:40.100
Mówi się generalnie o jakimś

00:59:40.170 --> 00:59:44.740
początku represjonowanych mniejszości jako takiej, jeszcze przed wybuchem wojny.

00:59:44.810 --> 00:59:49.380
Czy chodzi tylko o akty tego typu dywersji w stosunku do urzędników, żeby te reakcje.

00:59:49.450 --> 00:59:49.890
To nie to.

00:59:49.960 --> 00:59:53.700
Oczywiście szykany wobec Polaków miały miejsce znowu.

00:59:53.770 --> 00:59:54.850
Tak naprawdę przez cały okres

00:59:54.920 --> 00:59:58.900
międzywojenny, ale ich skala i jakość tak bym to określił.

00:59:58.970 --> 01:00:02.330
Jest wyraźnie widoczna w ostatnich latach, w latach.

01:00:02.330 --> 01:00:05.260
Tu trudno, bym powiedział, Trudno wyłapać taki jeden moment.

01:00:05.330 --> 01:00:07.570
Znaczy z jednej strony na pewno po rozprawienia się przede wszystkim z

01:00:07.640 --> 01:00:11.620
miejscowymi Żydami, co miało miejsce na przełomie 38 9 roku.

01:00:11.690 --> 01:00:16.540
Na pewno ten proces gwałtownie wzrósł, ale on był obecny już wcześniej.

01:00:16.610 --> 01:00:16.930
To była.

01:00:16.930 --> 01:00:21.500
Tylko że wcześniej to się polegało głównie na likwidacji polskich symboli na

01:00:21.570 --> 01:00:26.290
pod pretekstem prac konserwatorskich na zabytkach 17 wiecznych czy 18 wiecznych.

01:00:26.360 --> 01:00:28.340
To za nazywano.

01:00:28.410 --> 01:00:29.660
Takie drobne szykany.

01:00:29.730 --> 01:00:32.700
Takie kwestie oczywiście tak.

01:00:32.770 --> 01:00:35.100
Oczywiście były pobicia, były problemy,

01:00:35.170 --> 01:00:39.300
były napady na polskich marynarzy, były, były nawet zabójstwa.

01:00:39.370 --> 01:00:41.130
To starano się nie wiązać z kwestią

01:00:41.130 --> 01:00:44.620
polityczną, tylko napięcia były, mówię przez cały okres międzywojenny

01:00:44.690 --> 01:00:49.420
te permanentne problemy ze szkolnictwem polskim,

01:00:49.490 --> 01:00:54.100
problemy polskich studentów na Politechnice Gdańskiej, rzekłbym, że port

01:00:54.170 --> 01:00:58.330
z Westerplatte na czele, ale nie tylko plus Politechnika Gdańska to były takie

01:00:58.330 --> 01:01:02.100
dwa permanentne zarzewia, gdzie najmocniej było widać to ciągłe napięcie.

01:01:02.170 --> 01:01:03.970
Dlaczego? Bo to byli młodzi ludzie.

01:01:04.040 --> 01:01:07.620
Mówimy o studentach zazwyczaj ideowo bardzo mocno.

01:01:07.690 --> 01:01:10.610
Krew trochę bardziej gorąca po obu stronach, po obu stronach.

01:01:10.610 --> 01:01:13.610
Poza tym bycie studentem w Gdańsku to dla obu stron.

01:01:13.680 --> 01:01:17.330
Czy to polski, czy niemiecki, była kwestią pewnego.

01:01:17.450 --> 01:01:20.300
Pewne pewnego określenia się do mnie przyjeżdżało.

01:01:20.370 --> 01:01:24.100
Zachęcano. Był system stypendiów, zapomóg socjalnych.

01:01:24.170 --> 01:01:28.410
Przyjedź do Gdańska, studiuj Niemcu, żeby podkreślił niemieckości.

01:01:28.410 --> 01:01:30.210
W drugą stronę zachęcano w Drugiej RP,

01:01:30.210 --> 01:01:33.330
żeby studiować w Gdańsku, żeby Polacy studiowali.

01:01:33.330 --> 01:01:36.330
To rozumiem, za dużo szkół technicznych w Polsce to znowu nie było.

01:01:36.370 --> 01:01:37.460
To też nie było dokładnie.

01:01:37.530 --> 01:01:39.300
A do tego dodajmy, że

01:01:39.370 --> 01:01:45.690
był konflikt polsko ukraiński, bo Ukraińcy najchętniej studiowali w Pradze i Gdańsku.

01:01:45.930 --> 01:01:49.050
Więc nie muszę. Tak więc tutaj była relatywnie duża.

01:01:49.090 --> 01:01:53.050
Trzecią co do wielkości grupą etniczną studiujących w okresie międzywojennym na

01:01:53.050 --> 01:01:56.100
Politechnice Gdańskiej byli Ukraińcy, którzy mieli własne organizacje.

01:01:56.170 --> 01:01:57.980
Działał też wywiad ukraiński.

01:01:58.050 --> 01:01:59.570
Już sobie wyobrażam to z jednej strony

01:01:59.640 --> 01:02:05.930
korporacje niebieskie, szlachetne i szlachetne, polskie i ukraińskie.

01:02:05.930 --> 01:02:07.780
I ukraińskie, niemieckie bardzo się nie

01:02:07.850 --> 01:02:10.820
współpracowało, bo mają wspólnego przeciwnika.

01:02:10.890 --> 01:02:12.690
Do tego dodajmy jeszcze osobne żydowskie,

01:02:12.760 --> 01:02:16.540
jeszcze były estońskie, chorwackie, skandynawskie.

01:02:16.610 --> 01:02:20.850
Było gorąco i tutaj ta sytuacja na Politechnice naprawdę była można pod

01:02:20.850 --> 01:02:23.330
pewnymi względami traktować jako pewien barometr.

01:02:23.400 --> 01:02:28.490
Tam bardzo szybko żydowskich profesorów usunięto.

01:02:28.810 --> 01:02:32.500
Bardzo szybko, to znaczy w roku 2000. Tak.

01:02:32.570 --> 01:02:34.210
To już wtedy.

01:02:34.330 --> 01:02:36.900
Powoli, w białych rękawiczkach, ale jak. Najbardziej.

01:02:36.970 --> 01:02:40.380
Ale getto jabłkowe nie zdążyło funkcjonować.

01:02:40.450 --> 01:02:42.650
Raczej tak. Wie pan, jest też pewien paradoks.

01:02:42.720 --> 01:02:49.900
Niech pan zobaczy, że jeżeli gdzieś przeżyły kirkut, to w Sopocie np.

01:02:49.970 --> 01:02:51.300
czy w Gdańsku.

01:02:51.370 --> 01:02:54.180
To jest pewien paradoks, że mimo że to był teren, który

01:02:54.250 --> 01:02:59.410
formalnie rzecz biorąc terenów dzisiejszej Polski, nie liczę Śląska i Szczecina, ale

01:02:59.480 --> 01:03:04.620
mówimy o tych terenach, które relatywnie szybko stały się

01:03:04.690 --> 01:03:09.020
były pod władzą narodowych socjalistów, bodajże trzeciego, trzeciego roku.

01:03:09.090 --> 01:03:13.210
To tutaj np. przeżyły synagogi czy przeżyły zamknięte?

01:03:13.210 --> 01:03:14.650
W tym sensie tak. Z miliona ich funkcji.

01:03:14.720 --> 01:03:16.300
Ale budynki przetrwały.

01:03:16.370 --> 01:03:23.020
Czyli na przykład udało się ewakuować do Ameryki Juda i Gdańskie wiosną 39 roku.

01:03:23.090 --> 01:03:24.610
Chociaż lokalna gmina żydowska.

01:03:24.680 --> 01:03:27.540
Tak samo się rozwiązała.

01:03:27.610 --> 01:03:32.170
To poważnie po trzydziestym roku i dzisiaj jest paradoksem, że na przykład tablicę

01:03:32.170 --> 01:03:35.780
poległych w pierwszej wojnie światowej, a była też taka na synagodze, co

01:03:35.850 --> 01:03:38.500
doprowadzało do szewskiej pasji narodowych socjalistów.

01:03:38.570 --> 01:03:41.580
Ale wiadomo, że Niemcy żydowskiego pochodzenia jak najbardziej.

01:03:41.650 --> 01:03:43.620
Oczywiście też walczyliście.

01:03:43.690 --> 01:03:44.730
I teraz niech pan sobie wyobraża.

01:03:44.730 --> 01:03:48.940
Ja ich naliczyłem lekko ponad 20 w całej przestrzeni Gdańska tablic.

01:03:49.010 --> 01:03:50.820
Ja nie mówię o pomnika, mówię o tablicach.

01:03:50.890 --> 01:03:52.650
Dzisiaj według mojej wiedzy nie stała się

01:03:52.650 --> 01:03:56.980
żadna poza tą jedną, która parę tygodni pierwsza zniknęła z Gdańska.

01:03:57.050 --> 01:03:59.140
Została zabrana ona nad Cargo.

01:03:59.210 --> 01:04:01.660
I dzisiaj w Nowym Jorku

01:04:01.730 --> 01:04:05.260
można łatwo zdjęcia jej w internecie znaleźć, bo zostały cyfrowe zdjęcia.

01:04:05.330 --> 01:04:07.210
I to jest pewien paradoks, że tutaj te

01:04:07.240 --> 01:04:12.370
kirkut przetrwały, mimo że najszybciej dotknęły władzy narodowych socjalistów.

01:04:12.370 --> 01:04:15.300
Pozwoliłam sobie jednak dopytać o los gdańskich Żydów,

01:04:15.370 --> 01:04:21.020
chociaż rozmawiamy tylko o cenzurze, która powinna się zakończyć 1 września 39.

01:04:21.090 --> 01:04:21.610
Co się z nimi.

01:04:21.610 --> 01:04:23.290
Stało w momencie wybuchu II wojny światowej?

01:04:23.290 --> 01:04:27.330
Szacuje się, że w Wolnym Mieście Gdańsku było około 1400 1500 Żydów.

01:04:27.400 --> 01:04:32.580
Czy do tego momentu dużo Żydów gdańskich zdążyło jakoś emigrować?

01:04:32.650 --> 01:04:35.450
Tak, ich apogeum ich liczebności.

01:04:35.450 --> 01:04:38.420
Szacuje się, że teraz nie chcę panu skłamać, ale

01:04:38.490 --> 01:04:42.420
kilka tysięcy Teraz nie pamiętam ile, ale to była znacząca mniejszość.

01:04:42.490 --> 01:04:45.820
Na początek 30 tych. Następnie ona wyemigrowała.

01:04:45.890 --> 01:04:51.140
Było ich około 1400 1500 w momencie wybuchu II wojny światowej.

01:04:51.210 --> 01:04:56.300
Oni jeszcze mieli możliwość emigrować w miarę spokojnego.

01:04:56.370 --> 01:05:00.300
Jeszcze nie była to ta furtka się zamykała, ale jeszcze nie.

01:05:00.370 --> 01:05:02.820
Większość z nich oczywiście ostatecznie

01:05:02.890 --> 01:05:05.810
trafiła do obozów zagłady czy do obozów koncentracyjnych.

01:05:05.810 --> 01:05:07.620
Natomiast daleko nie wszyscy.

01:05:07.690 --> 01:05:15.170
To też jest pewnym takim zagadką, nazwijmy to jest to, że w Gdańsku istniało getto.

01:05:15.570 --> 01:05:20.450
Daleko i w innej formie niż to, co znamy z popkultury czy z naukowych opracowań,

01:05:20.520 --> 01:05:24.650
czy chodzi o Ghetto Warschau czy Hitman, bo było to tzw.

01:05:24.720 --> 01:05:26.700
półotwarte getto punkowe.

01:05:26.770 --> 01:05:32.780
Jednym ze spichlerzy w roku 40 zamknięto tych Żydów, którzy jeszcze byli w Gdańsku

01:05:32.850 --> 01:05:39.260
i mimo kolejnych wózek później głównie do herezji i do Auschwitz.

01:05:39.330 --> 01:05:41.660
Drugą wojnę światową przeżyło tam

01:05:41.730 --> 01:05:46.170
kilkudziesięciu, tam teraz około dwudziestu, jeśli dobrze pamiętam, Żydów.

01:05:46.170 --> 01:05:48.410
I to jest dzisiaj zagadką. Dlaczego?

01:05:50.170 --> 01:05:56.260
Także nie licząc tak zwanych myśliwców czy hal, którzy byli mieszanych

01:05:56.330 --> 01:05:59.930
małżeństwach, musieli się meldować et cetera.

01:06:00.650 --> 01:06:03.700
Większość jednak oczywiście zginęła w obozach.

01:06:03.770 --> 01:06:05.690
Czy polska mniejszość szykowała się do

01:06:05.760 --> 01:06:09.170
walki poza oczywiście słynnymi sportowcami?

01:06:09.240 --> 01:06:13.020
Tak czy inaczej oczywiście istniała struktura

01:06:13.090 --> 01:06:17.290
konspiracyjna w Wolnym Mieście Gdańsku polskiego wywiadu, który pod przykrywką w

01:06:17.290 --> 01:06:21.420
dużej mierze organizacji sportowych, takich specjalnych, powołanych, to był.

01:06:21.490 --> 01:06:25.060
To był oddział Związku Strzeleckiego.

01:06:25.130 --> 01:06:26.660
Szykowano się na to miasto.

01:06:26.730 --> 01:06:28.210
Skala

01:06:28.330 --> 01:06:32.250
tych działań to nie było tylko zbieranie informacji, ale także przygotowywanie się

01:06:32.320 --> 01:06:37.380
w miarę potrzeby na współdziałanie z Wojskiem Polskim.

01:06:37.450 --> 01:06:40.300
Została częściowo już opisana, ale nadal mamy pewien niedosyt.

01:06:40.370 --> 01:06:42.220
To też jest kwestia źródeł dostępności.

01:06:42.290 --> 01:06:44.020
Tak, oczywiście te przygotowania były.

01:06:44.090 --> 01:06:47.290
Były natomiast miejscem, gdzie mieli się Polacy.

01:06:47.290 --> 01:06:49.420
Jeżeli już bronić, to budynek poczty.

01:06:49.490 --> 01:06:50.820
M.in. to niedaleko.

01:06:50.890 --> 01:06:53.100
Parę innych punktów też szykowano.

01:06:53.170 --> 01:06:54.460
Wszystko na to wskazuje.

01:06:54.530 --> 01:06:57.130
Wszystko na to wskazuje, że nie mówimy tylko poza nawiasem.

01:06:57.130 --> 01:07:00.100
Mówimy o samym Westerplatte, bo to jednak było regularne Wojsko Polskie.

01:07:00.170 --> 01:07:01.490
To jest zupełnie inna kwestia, ale to

01:07:01.560 --> 01:07:05.340
większość tych Polaków miało przeszkolenie wojskowe.

01:07:05.410 --> 01:07:10.020
Także tutaj jednym z głównych organów były oczywiście struktury Poczty Polskiej.

01:07:10.090 --> 01:07:13.380
Przez ostatnie pytanie przedostatnie, to jednak pytanie

01:07:13.450 --> 01:07:19.580
o tę datę, kiedy możemy powiedzieć, że Wolne Miasto Gdańsk przestał egzystować.

01:07:19.650 --> 01:07:22.580
To jest pytanie, które się pojawia zawsze i to.

01:07:22.650 --> 01:07:24.740
Wydawało się najprostsze.

01:07:24.810 --> 01:07:26.060
Tak, oczywiście.

01:07:26.130 --> 01:07:28.090
Odpowiedź będzie dość prosta, bo w

01:07:28.090 --> 01:07:32.570
rzeczywistości to jest rzecz jasna całkowicie nielegalne, ale jak się wydaje,

01:07:32.570 --> 01:07:35.820
jednak przez większość ówczesnych gdańszczan niemieckojęzycznych.

01:07:35.890 --> 01:07:41.220
Jeżeli nie, jeżeli nie nie przyjęte z entuzjazmem, to z pewną akceptacją.

01:07:41.290 --> 01:07:44.820
Wchłonięcie Wolnego Miasta Gdańska do Rzeszy, włączenie.

01:07:44.890 --> 01:07:46.490
To, że było to całkowicie nielegalne, to

01:07:46.560 --> 01:07:51.090
też jest oczywiste, bo o losie Wolnego Miasta Gdańska mógł

01:07:51.160 --> 01:07:55.140
decydować tylko odpowiednio organ Ligi Narodów.

01:07:55.210 --> 01:07:57.180
Więc pojawiają się

01:07:57.250 --> 01:08:01.690
cyklicznie wręcz takie głosy, że ponieważ coś w tym Wolne Miasto nie zostało

01:08:01.760 --> 01:08:07.010
formalnie poprawnie rozwiązane, więc de iure jeszcze istnieje.

01:08:07.650 --> 01:08:11.290
Ja znam te argumenty i z częścią powiedzmy mógłbym się zgodzić.

01:08:11.360 --> 01:08:17.050
Natomiast dla mnie jest to tak sztuczna dyskusja i tak niepotrzebna,

01:08:17.050 --> 01:08:21.170
bo tak samo w prawie międzynarodowym są znane takie przykłady już z powojennej

01:08:21.240 --> 01:08:28.260
historii, kiedy kontynuatorem Ligi Narodów zostało powołane wiosną 45 roku.

01:08:28.330 --> 01:08:30.290
Fakty to już było lato,

01:08:31.250 --> 01:08:36.860
Organizacja Narodów Zjednoczonych, kiedy de facto polityką faktów dokonanych

01:08:36.930 --> 01:08:41.460
jakby usankcjonowane coś, co może nie przeprowadzono odpowiednio poprawnie,

01:08:41.530 --> 01:08:45.340
to chodziło o tereny mandatu dawnej Ligi Narodów, gdzie

01:08:45.410 --> 01:08:49.100
to było w gestii nie wiem skąd Dominium czy Wielkiej Brytanii bezpośrednio czy

01:08:49.170 --> 01:08:52.930
Francji, mimo że nie zostało to odpowiednio gdzieś tam procedowane.

01:08:52.930 --> 01:08:56.980
Zmiana ich statusu w latach 60 tych i 70 tych to przez to, że np.

01:08:57.050 --> 01:08:59.050
strona francuska czy brytyjska utworzyła

01:08:59.050 --> 01:09:04.370
tam później konsulat, czy to zaakceptowana Na innym forum de facto traktuje się, że

01:09:04.370 --> 01:09:08.170
de facto to usankcjonowania tego, że w danym konkretnym momencie nie podjęto

01:09:08.170 --> 01:09:12.130
odpowiednich kroków prawnych, które w sposób w pełni legalny i jasny by zamknęły

01:09:12.130 --> 01:09:15.810
jakiś rozdział, to później to, co później robili przedstawiciele tych samych państw,

01:09:15.880 --> 01:09:22.530
które były do tego uprawnione, trochę jakby usankcjonować to, co się stało.

01:09:22.530 --> 01:09:24.810
Natomiast dla mnie jest oczywiste, że

01:09:24.880 --> 01:09:30.610
Wolne Miasto Gdańsk, mimo pewnych prób reaktywacji tuż po wojnie

01:09:31.330 --> 01:09:34.660
czy nawet odgłosy się do dzisiaj gdzieś tam już powoduje.

01:09:34.730 --> 01:09:36.700
To jest oczywiste dla części

01:09:36.770 --> 01:09:41.900
dawnej opozycji niemieckiej, która łudziła się, że nowy walec.

01:09:41.970 --> 01:09:45.370
Oni wtedy podkreślali, że oni nie byli narodowi narodowymi socjalistami.

01:09:45.370 --> 01:09:47.410
Mieli ku temu pewne argumenty. Że co?

01:09:47.480 --> 01:09:49.220
Że jeszcze Prusy zostaną.

01:09:49.290 --> 01:09:53.210
Że będzie jakaś próba reaktywacji przynajmniej, żeby nie być w tym nowym

01:09:53.210 --> 01:09:56.730
państwie polskim, nie być w tym czymkolwiek nowym, żeby powrócić do

01:09:56.730 --> 01:10:00.220
statusu Wolnego Miasta Gdańska, co oczywiście było mrzonką.

01:10:00.290 --> 01:10:03.130
Niemniej jednak powiedzmy, że pewne argumenty drobne mieli.

01:10:03.130 --> 01:10:04.820
Tylko że akurat argumenty wówczas

01:10:04.890 --> 01:10:06.810
jeszcze bardziej historyczne nie odgrywało żadnej roli.

01:10:06.880 --> 01:10:11.100
Patrzmy Szczecin, Polski czy Okręg Kaliningradzki.

01:10:11.170 --> 01:10:13.650
Co do losu Niemców los jest znany.

01:10:13.650 --> 01:10:16.700
Albo zostali wypędzeni, albo sami zdążyli uciec.

01:10:16.770 --> 01:10:20.250
Została jakaś drobna mniejszość, rachityczne, rachityczne.

01:10:20.290 --> 01:10:24.330
Ale właśnie ostatnie pytanie to pytania dotyczące tej mniejszości polskiej.

01:10:24.400 --> 01:10:27.860
Jaki im los zgotowała po pierwszym września?

01:10:27.930 --> 01:10:31.620
No cóż, taki jak

01:10:31.690 --> 01:10:35.940
większości Polaków na terenach zajętych przez oddziały niemieckie.

01:10:36.010 --> 01:10:40.580
Polacy byli szykanowani, trafili do obozów

01:10:40.650 --> 01:10:44.410
głównie akurat Polacy gdańscy trafili do jednego z tych

01:10:44.410 --> 01:10:48.450
pierwszych obozów koncentracyjnych, który powstał po wybuchu pierwszej połowy.

01:10:48.450 --> 01:10:50.820
Czyli dość. Drugiej wojny światowej.

01:10:50.890 --> 01:10:53.530
Tak, oczywiście, drugiej wojnie światowej.

01:10:53.810 --> 01:10:56.530
Ci, którzy nie trafili do obozów koncentracyjnych czy do obozu

01:10:56.530 --> 01:11:00.450
koncentracyjnego, bardzo często byli wypędzanie swoich mieszkań.

01:11:00.520 --> 01:11:06.260
To była migracja albo wewnętrzna w obrębie jednego miasta teren do gorszych mieszkań.

01:11:06.330 --> 01:11:08.730
Przepraszam, Polen Hof. To tzw.

01:11:08.730 --> 01:11:09.250
Polen hof.

01:11:09.320 --> 01:11:12.820
To jest tak, bo jeden z tych bastionów polskości,

01:11:12.890 --> 01:11:17.020
bo niby nimi były urzędy, polskie kościoły czy polskiej szkoły.

01:11:17.090 --> 01:11:19.260
Polen, czyli mała dzielnica.

01:11:19.330 --> 01:11:23.250
Kwartał kwiatowy we Wrzeszczu, gdzie było skupisko wielu, w tym słynnej Germanii,

01:11:23.250 --> 01:11:26.490
największego zresztą wielofunkcyjnego klubu sportowego w Wolnym Mieście Gdańsku,

01:11:26.490 --> 01:11:29.580
akurat polskiego Był Kościół, był polskiej akademii.

01:11:29.650 --> 01:11:34.660
To było jedno z kilku takich dużych centrów życia polonijnego.

01:11:34.730 --> 01:11:36.970
Byli wysiedleni Polacy, A jeżeli ktoś

01:11:36.970 --> 01:11:40.820
przetrwał w Gdańsku, to czy miał problem ze znalezieniem pracy?

01:11:40.890 --> 01:11:44.380
Bo albo to była gorzej płatna praca, już nie mówiąc o opiece medycznej.

01:11:44.450 --> 01:11:49.690
Oczywiście jest oczywiste, że brak dostępu do kultury, do innych świadczeń.

01:11:50.650 --> 01:11:51.610
Tak, oczywiście, to jest bardzo

01:11:51.680 --> 01:11:56.740
zaawansowane są te losy niejednokrotnie, bo na takim pograniczu kulturowym,

01:11:56.810 --> 01:12:00.620
jakim był wówczas gdański, pod pewnymi względami on jest nadal.

01:12:00.690 --> 01:12:02.250
Tu jeszcze w ogóle nie wspomnieć ani razu

01:12:02.250 --> 01:12:04.820
o Kaszubach, a to jest osobna jeszcze kwestia.

01:12:04.890 --> 01:12:06.490
Kiedy była taka możliwość, kiedy zaczęto

01:12:06.560 --> 01:12:12.290
wprowadzać w Polsce, to oczywiście gdzieś tam znajdowano jakieś preteksty czasem,

01:12:12.360 --> 01:12:18.770
żeby uznać daną osobę za godną wpisania na trzecią listę narodowościową.

01:12:18.770 --> 01:12:21.300
I te dramaty oczywiście także miało miejsce.

01:12:21.370 --> 01:12:24.410
Nie pytałem o to, bo mieliśmy rozmowę z panem profesorem, domyślam.

01:12:24.410 --> 01:12:25.820
Się natomiast tak, oczywiście,

01:12:25.890 --> 01:12:29.650
to jest osobna kwestia, która też wymaga bardzo rzetelnych badań, bo o Kaszubach

01:12:29.720 --> 01:12:34.140
się mówi dzisiaj wiele, chociażby w kontekście spisu powszechnego.

01:12:34.210 --> 01:12:35.730
Natomiast mi tam często brakuje takich

01:12:35.730 --> 01:12:40.020
rzetelnych badań stricte historycznych, chociażby w odniesieniu do Wolnego Miasta,

01:12:40.090 --> 01:12:43.860
ale powstał na ten temat publikacje, natomiast skupiamy się na pamięci,

01:12:43.930 --> 01:12:48.140
pamięci, na tożsamości, a mi brakuje czasem konkretów, liczb.

01:12:48.210 --> 01:12:51.650
To jest oczywiście problem, bo Kaszubi nam umykają w źródłach, bo nie było pytania w

01:12:51.650 --> 01:12:54.580
okresie międzywojennym, bo były trzy spisy powszechne w Wolnym Mieście.

01:12:54.650 --> 01:12:55.450
Czy pan jest Kaszuba?

01:12:55.490 --> 01:12:58.380
No oczywiście, że nie było tego pytania, czy każdy.

01:12:58.450 --> 01:13:02.420
Miał wybrać sobie tożsamość polską, niemiecką.

01:13:02.490 --> 01:13:03.930
Ale nie, ale nie kaszubską.

01:13:03.930 --> 01:13:05.010
Nie tam był przez chwilę.

01:13:05.010 --> 01:13:06.570
Tam oczywiście można było zgłosić się mówi

01:13:06.640 --> 01:13:10.980
językiem kaszubskim i to też tylko w jednym ze spisów.

01:13:11.050 --> 01:13:12.140
To było.

01:13:12.210 --> 01:13:15.250
To była gra, oni byli przedmiotem gry.

01:13:15.330 --> 01:13:16.620
A czy nadal nie są?

01:13:16.690 --> 01:13:21.010
I to jest kwestia, która mi osobiście bardzo ciąży, bo wszystkie liczby, które

01:13:21.080 --> 01:13:25.660
mówimy o Polakach czy Niemcach, bardzo często zawierają już Kaszubów.

01:13:25.730 --> 01:13:27.610
Tylko nie muszę mówić, że

01:13:28.250 --> 01:13:31.660
bardzo często obydwie strony to tak kategoryzuje, ale to jest

01:13:31.730 --> 01:13:33.690
tylko to będzie bardzo trudne, bo po prostu brakuje źródeł.

01:13:33.690 --> 01:13:38.060
Jacyś Polacy przetrwali w ogóle czasy okupacji czy jacyś Polacy przetrwali?

01:13:38.130 --> 01:13:41.180
Część z nich wróciła także z innych terenów do Gdańska.

01:13:41.250 --> 01:13:45.730
Tworzyli zalążki, tworzyli ten zalążek tego społeczeństwa,

01:13:45.800 --> 01:13:49.290
które tej części społeczeństwa, tego nowego,

01:13:49.360 --> 01:13:55.380
powojennego Gdańska, który starał się pielęgnować pamięć o sobie.

01:13:55.450 --> 01:13:57.500
I oczywiście są tego przykłady.

01:13:57.570 --> 01:14:01.050
Chociażby nazewnictwo ulic, bo mieli początkowo pewien wpływ na kształtowanie

01:14:01.050 --> 01:14:03.780
tego systemu nazewnictwa, ale to jest oczywiście detal.

01:14:03.850 --> 01:14:07.780
Natomiast nie muszę mówić, że część z nich była traktowana przez nowe władze z daleko

01:14:07.850 --> 01:14:10.940
idącą nieufnością jako element niebezpieczny.

01:14:11.010 --> 01:14:13.740
Mimo tego, że byli dowodem tej owej polskości Gdańska.

01:14:13.810 --> 01:14:14.730
No tak, ale byli.

01:14:14.730 --> 01:14:19.330
Z drugiej strony, wie pan, kiedyś rozmawiałem na temat, dlaczego dopiero 40

01:14:19.330 --> 01:14:22.460
lat po wybuchu II wojny światowej powstało Muzeum Poczty Polskiej.

01:14:22.530 --> 01:14:25.300
My wszyscy znamy ten budynek. Stał.

01:14:25.370 --> 01:14:28.580
No dobrze, ale pytanie dlaczego tak późno? Dlaczego 40?

01:14:28.650 --> 01:14:30.500
Dlaczego cztery dekady?

01:14:30.570 --> 01:14:35.650
Jedną z teorii jest to, że to byli mimo wszystko sanacyjne oficerowie, urzędnicy.

01:14:35.850 --> 01:14:37.650
Wie pan, no to jakby dzisiaj przyszedł.

01:14:37.720 --> 01:14:41.180
Piękny film, nakręcono 50, chyba 8 roku jakoś tak.

01:14:41.250 --> 01:14:41.970
Oczywiście, że tak.

01:14:42.040 --> 01:14:46.410
Natomiast oni byli świetni dla propagandy, świetni dla obrazu.

01:14:46.480 --> 01:14:50.410
Natomiast no proszę prześledzić losy samych poczt owców

01:14:50.480 --> 01:14:53.930
polskich też były bardzo różne czy czy ich rodzin.

01:14:54.000 --> 01:14:57.060
Może przetrwało kilku, bo

01:14:57.130 --> 01:14:59.740
przecież była cała wątpliwość, czy to są prawdziwi sportowcy.

01:14:59.810 --> 01:15:01.210
Czyli brał udział ci, którzy uciekli,

01:15:01.210 --> 01:15:04.690
którzy zdołali, Tak, ale ich rodziny, no to są kolejne losy.

01:15:04.690 --> 01:15:09.340
Zresztą mówię na miejscu pogranicza, jakim był Gdańsk i częściowo jest.

01:15:09.410 --> 01:15:15.500
Te losy polsko niemiecko kaszubskie były dla nowej władzy i przez wiele dekad,

01:15:15.570 --> 01:15:19.860
to jeszcze często gdzieś tam jeszcze pokutuje nadal.

01:15:19.930 --> 01:15:22.170
Pewnym pewnym problemem, pewnym wyzwaniem,

01:15:22.170 --> 01:15:25.330
które należało ukrócić kategorycznie, jest Polak.

01:15:25.330 --> 01:15:26.900
Niemiec. Bez żadnych.

01:15:26.970 --> 01:15:28.100
Uprzedzeń. Łatwiej, prawda?

01:15:28.170 --> 01:15:29.100
Oczywiście, że tak.

01:15:29.170 --> 01:15:33.210
Oczywiście, że to zabija tę różnorodność, która jakaś tam miała swoje uzasadnienie.

01:15:33.210 --> 01:15:35.690
Dokładnie tak w tym miejscu. Dziękuję bardzo za rozmowę.

01:15:35.730 --> 01:15:36.890
Dziękuję panu, dziękuję państwu.