WEBVTT

00:08:39.420 --> 00:08:40.070


00:09:28.200 --> 00:09:33.670
Szanowne Panie, szanowni Panowie, moje nazwisko Edmund Kizik, reprezentuję

00:09:33.680 --> 00:09:37.780
tutaj Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk i organizatorzy,

00:09:38.560 --> 00:09:42.470
albo główni organizatorzy, konferencji powierzyli mi obowiązek 

00:09:42.740 --> 00:09:48.350
poprowadzenia ostatniej sekcji naszej konferencji, która będzie

00:09:48.360 --> 00:09:54.950
poświęcona pamięci. Miasto i pamięć i mamy troje referentów.

00:09:55.940 --> 00:10:01.550
Nie będę przedstawiał już bliżej Petra Olivera Loewa, doskonale

00:10:01.580 --> 00:10:03.430
znany jest tutaj.

00:10:04.200 --> 00:10:10.590
Chociażby z dwóch dni naszej konferencji. A więc oddaję od razu głos.

00:10:10.740 --> 00:10:17.950
Mowa o Wolnym Mieście Gdańsku, Freie Stadt Danzig.

00:10:19.460 --> 00:10:22.070
No to zobaczymy, czy wolne miasto żyje dalej?

00:10:22.100 --> 00:10:23.450
Jeśli tak, to dlaczego?

00:10:25.200 --> 00:10:26.280
Będę mówił po niemiecku.

00:10:29.830 --> 00:10:31.620


00:10:33.190 --> 00:10:34.080


00:10:59.040 --> 00:11:03.800


00:11:03.810 --> 00:11:06.820


00:11:18.550 --> 00:11:18.940


00:11:22.240 --> 00:11:27.710
Szanowni Państwo, zarówno w światach wirtualnych,

00:11:27.720 --> 00:11:29.780
jak tu na sali.

00:11:29.790 --> 00:11:31.090
Witam wszystkich serdecznie.

00:11:31.100 --> 00:11:32.670
Czy wolne miasto żyje

00:11:32.680 --> 00:11:33.950
dalej? Ten temat

00:11:34.360 --> 00:11:40.110
wyznaczyłem sobie do mojego referatu. Temat właściwie zasługujący na

00:11:40.120 --> 00:11:42.170
znacznie więcej niż taki wykład,

00:11:42.270 --> 00:11:48.170
książkę wręcz. Są notabene książki, gdzie prawna kontynuacja Wolnego

00:11:48.180 --> 00:11:51.310
Miasta Gdańska jest w szczegółach dyskutowana.

00:11:52.720 --> 00:11:56.670
Można by bardzo długo wymieniać się poglądami na temat różnych

00:11:56.680 --> 00:12:04.570
inicjatyw, organizacji, które uczyniły sobie głównym zadaniem uzasadnianie

00:12:04.580 --> 00:12:09.910
prawno- politycznego i symbolicznego dziedzictwa i kontynuacji

00:12:09.920 --> 00:12:12.070
tego dziedzictwa Wolnego Miasta Gdańska.

00:12:12.680 --> 00:12:19.540
Ja ograniczę się do lat bezpośrednio powojennych i dam też szerszy

00:12:19.570 --> 00:12:20.080
ogląd sytuacji.

00:12:20.860 --> 00:12:22.960
Czy Wolne Miasto Gdańsk żyje dalej?

00:12:23.550 --> 00:12:27.220
Czy możliwa była w ogóle restytucja ustroju państwa na jego dawnym

00:12:27.230 --> 00:12:33.360
terytorium państwowym i czy należało na emigracji podjąć próby odtworzenia tych

00:12:33.370 --> 00:12:37.520
struktur, które w trzydziestym dziewiątym roku zostały włączone do Rzeszy niemieckiej?

00:12:38.370 --> 00:12:42.720
Te pytania przez wiele dekad nurtowały wielu ludzi, którzy po

00:12:42.730 --> 00:12:48.140
zakończeniu wojny znalazło się poza rodzinnym Gdańskiem, ale również część

00:12:48.150 --> 00:12:52.440
zainteresowanej opinii publicznej w Republice Federalnej Niemiec i

00:12:52.450 --> 00:12:54.890
właściwie te debaty trwają po dziś dzień.

00:12:56.210 --> 00:12:59.020
Już po wcieleniu Gdańska do Rzeszy pierwszego września

00:12:59.030 --> 00:13:04.550
trzydziestego dziewiątego roku podnoszono wątpliwości co do legalności tego procesu.

00:13:04.870 --> 00:13:09.720
Oczywiście nie oficjalnie i z całą pewnością nie w dyktaturze

00:13:09.730 --> 00:13:14.160
narodowych socjalistów, ale sam fakt, że gauleiter Forster dwudziestego

00:13:14.170 --> 00:13:21.540
trzeciego sierpnia samowolnie mianował się naczelnikiem w Wolnym Mieście.

00:13:21.550 --> 00:13:26.340
A urzędu takiego konstytucja Gdańska w ogóle nie przewidywała i jako taki

00:13:26.350 --> 00:13:31.110
został formalnie mianowany pierwszego września równie samowolnym dekretem.

00:13:31.170 --> 00:13:38.000
Sam ten fakt de facto anulował konstytucję.

00:13:38.720 --> 00:13:41.830
Oznaczało to aneksję Gdańska do Rzeszy.

00:13:41.860 --> 00:13:45.940
Było to jawne naruszenie wszelkich obowiązujących zasad

00:13:45.950 --> 00:13:50.760
konstytucyjnych, także de facto istnienie Wolnego Miasta Gdańska wydało się

00:13:50.770 --> 00:13:54.170
całkiem prawdopodobne. Podczas wojny

00:13:54.540 --> 00:13:58.580
szczególna pozycja Gdańska odgrywała już pewną rolę, jako że Wolne

00:13:58.590 --> 00:14:02.700
Miasto oficjalnie nie było przeciwnikiem wojennym aliantów.

00:14:02.710 --> 00:14:06.130
Gdańszczanie cieszyli się pewnym szczególnym traktowaniem, na przykład

00:14:06.180 --> 00:14:06.940
Wielkiej Brytanii.

00:14:08.700 --> 00:14:10.540
Na przykład nie byli internowani.

00:14:10.960 --> 00:14:14.260
W odróżnieniu od obywateli niemieckich.

00:14:16.040 --> 00:14:19.110
Dotyczyło to na przykład Stanów Zjednoczonych w czterdziestym

00:14:19.120 --> 00:14:19.510
pierwszym roku,

00:14:19.790 --> 00:14:23.750
po przystąpieniu Stanów do wojny. Mimo że sami gdańszczanie, o ile byli

00:14:23.760 --> 00:14:27.250
narodowości niemieckiej w trzydziestym dziewiątym roku z automatu

00:14:27.260 --> 00:14:32.450
stali się obywatelami Rzeszy, wielu z nich trzymało w szufladach paszport

00:14:32.460 --> 00:14:36.440
Wolnego Miasta na zasadzie nigdy nie wiadomo jak sprawy się rozwiną.

00:14:37.940 --> 00:14:42.540
Po tym, gdy niemiecka ludność Gdańska w dużej mierze opuściła swoją

00:14:42.550 --> 00:14:47.480
ojczyznę w wyniku ucieczki i wypędzenia, idea dalszego trwania wolnego miasta

00:14:47.490 --> 00:14:49.820
nabrała nowego znaczenia, z jednej strony

00:14:50.930 --> 00:14:53.920
nieoczekiwanie miała znaczenie praktyczne, z drugiej strony

00:14:53.960 --> 00:15:00.850
była pewną nadzieją. Praktyczne znaczenie polegało na tym, że wiązało

00:15:00.860 --> 00:15:03.550
się z perspektywą pewnych przywilejów.

00:15:04.780 --> 00:15:08.440
Władze alianckie okupacyjne w powojennych Niemczech

00:15:10.030 --> 00:15:13.620
nie za bardzo wiedziały, jak traktować osoby legitymujące się

00:15:13.630 --> 00:15:14.400
paszportem gdańskim.

00:15:16.900 --> 00:15:23.950
Więc te osoby otrzymywały w niektórych strefach amerykańskiej czy

00:15:23.960 --> 00:15:29.530
brytyjskiej na początku wyższe racje żywnościowe, bo nie uznawano ich za

00:15:29.540 --> 00:15:33.470
obywateli niemieckich. Czyli mieli Anglicy, Amerykanie co do tego

00:15:33.480 --> 00:15:38.580
przekonania, ale też władze niemieckie nie wiedziały jak postępować z byłymi gdańszczanami.

00:15:39.430 --> 00:15:44.850
Czasami argumentowali, że nie są obywatelami niemieckimi i

00:15:44.860 --> 00:15:49.360
odmawiano im wręcz przydziału żywności lub możliwości pracy.

00:15:49.410 --> 00:15:51.960
W rzeczywistości było sporo niejasności.

00:15:51.970 --> 00:15:56.870
Na przykład oberprasident prowincji Szlezwik-Holstein w styczniu

00:15:56.880 --> 00:16:03.500
czterdziestego szóstego roku nakazał władzom prowincji traktować gdańszczan nie

00:16:03.510 --> 00:16:06.470
jako niemców lecz obywateli Wolnego Miasta.

00:16:06.500 --> 00:16:10.720
Tymczasem brytyjskie władze wojskowe w kwietniu czterdziestego

00:16:10.730 --> 00:16:14.660
szóstego roku zaordynował: "Obywatele Wolnego Miasta Gdańska są Niemcami jako

00:16:14.670 --> 00:16:16.500
takich trzeba ich traktować."

00:16:18.190 --> 00:16:21.740
Mimo to zaraz po wojnie, a potem przez wiele lat gdańszczanie musieli

00:16:21.750 --> 00:16:23.370
walczyć o to

00:16:23.420 --> 00:16:30.050
by swoje uprawnienia emerytalne, rentowe, by w nich byli zrównani z 

00:16:30.060 --> 00:16:33.070
obywatelami Rzeszy sprzed trzydziestego dziewiątego roku.

00:16:33.080 --> 00:16:37.110
Przede wszystkim jednak gdańska przynależność państwowa stała się

00:16:37.150 --> 00:16:42.030
pewną nadzieją na możliwość powrotu do domu do stron ojczystych.

00:16:42.820 --> 00:16:45.610
W przeciwieństwie do Niemców z innych regionów,

00:16:46.930 --> 00:16:50.750
gdańszczanie mogli powoływać się na ciągłe istnienie swojego

00:16:50.760 --> 00:16:55.380
państwa, które notabene nie było stroną w wojnie i dlatego nie było wymienione w

00:16:55.390 --> 00:16:59.050
powojennych komunikatach aliantów.

00:16:59.580 --> 00:17:03.260
Argumentacja prawna miała jednak parę słabych punktów.

00:17:04.040 --> 00:17:07.740
Nie istniała ciągłość bytu politycznego Wolnego Miasta.

00:17:07.750 --> 00:17:11.860
W przeciwieństwie do choćby Polski czy Czechosłowacji nie powstał

00:17:11.890 --> 00:17:16.790
żaden rząd emigracyjny Wolnego Miasta na zachodzie, który

00:17:17.170 --> 00:17:21.360
utrzymywałby, czy proklamował dalsze istnienie tego bytu.

00:17:22.900 --> 00:17:28.490
Abstrahując od pewnych działań byłych gdańszczan w Ameryce czy

00:17:28.520 --> 00:17:32.100
Wielkiej Brytanii, którzy starali się przynajmniej sprawiać wrażenie,

00:17:32.110 --> 00:17:36.490
jakoby reprezentowali interesy Gdańska, nie miało to miejsca.

00:17:37.150 --> 00:17:43.990
Poza tym mieszkańcy Wolnego Miasta już nie mieszkali na jego terenie.

00:17:44.520 --> 00:17:49.050
Więcej niż dziewięćdziesiąt procent ludności Gdańska opuściło miasto

00:17:49.060 --> 00:17:56.710
w wyniku ucieczek i wypędzeń i wreszcie Wolne Miasto, jak już mówiliśmy w

00:17:56.720 --> 00:18:01.540
dyskusji, miało ograniczoną suwerenność

00:18:03.600 --> 00:18:07.100
i trudno było liczyć, żeby było reprezentowane przez jakiś rząd

00:18:07.110 --> 00:18:14.420
emigracyjny. Ale już szybko po zakończeniu wojny wielu gdańszczan łudziło się, że

00:18:14.450 --> 00:18:17.610
Gdańsk może istnieć dalej jako byt prawny.

00:18:17.870 --> 00:18:23.200
Pisarz i były policjant Wolfgang Federau kilka tygodni wcześniej

00:18:23.210 --> 00:18:27.440
zbiegły z Gdańska do Lubeki, odnotowywał w swoich wspomnieniach

00:18:27.450 --> 00:18:32.760
z dziewiętnastego maja czterdziestego piątego roku spekulacje, jakoby "Gdańsk

00:18:32.770 --> 00:18:36.940
miał przywrócony być jako wolne miasto pod protektoratem angielskim, czy

00:18:36.950 --> 00:18:37.210


00:18:37.690 --> 00:18:41.970
alianckim z Rauschningiem jako przewodniczącym Senatu". A na początku

00:18:41.980 --> 00:18:46.500
września czterdziestego piątego roku napisał w liście z Lubeki do syna, który

00:18:46.510 --> 00:18:48.390
był internowany w Danii

00:18:49.350 --> 00:18:54.240
następujące słowa (tutaj po polsku na ekranie widzą państwo ten cytat)

00:18:54.980 --> 00:18:58.990
"Całkowicie nie rezygnujemy z nadziei, że będziemy mogli wracać raz jeszcze do

00:18:59.000 --> 00:19:02.890
naszej małej ojczyzny, zwłaszcza, że ostatnio mamy kilka znaków, że po

00:19:02.900 --> 00:19:07.650
ostatecznym traktacie pokojowym Wolne Miasto Gdańsk być może na nowo

00:19:07.660 --> 00:19:07.910
powstanie.

00:19:09.530 --> 00:19:12.880
Nas Gdańszczan według pewnego urzędowego ogłoszenia nie wolno uznać

00:19:12.890 --> 00:19:15.100
jako Niemców w rozumieniu pewnych przepisów,

00:19:15.110 --> 00:19:19.780
co chyba znaczy, że problem gdański nie jest do końca zamknięty.

00:19:21.550 --> 00:19:26.130
Wtedy wrócimy tam wszyscy, drogi Bernt, gdzie nasza mała ojczyzna, gdzie

00:19:26.140 --> 00:19:27.640
się urodziliśmy, nieprawdaż,

00:19:27.650 --> 00:19:31.140
nawet jeśli narazie będziemy musieli żyć wśród ruin, bo to co tak

00:19:31.440 --> 00:19:38.650
pokochaliśmy, las, morze, wszystko inne, ten nieśmiertelny krajobraz wciąż tam jest

00:19:38.660 --> 00:19:43.970
i żadna wojna nie jest w stanie tego zniszczyć”. Te wpisy

00:19:43.980 --> 00:19:50.780
pokrywają z zapiskami byłej gdańskiej polityczki DNVP Ani Kalene, która

00:19:50.920 --> 00:19:56.310
po ucieczce z Gdańska wylądowała w Szlezwiku. W pamiętniku z jesieni

00:19:56.320 --> 00:20:01.550
czterdziestego piątego roku także pisze o pogłoskach o rzekomej odbudowie Wolnego Miasta.

00:20:01.880 --> 00:20:05.930
Takie pogłoski przez wiele miesięcy

00:20:05.940 --> 00:20:09.510
zajmowały gdańszczan. Kalene w czterdziestym szóstym roku

00:20:09.520 --> 00:20:14.570
w marcu pisała, że radio monachijskie podało, iż los Gdańska ma być

00:20:14.580 --> 00:20:18.430
rozstrzygnięty na konferencji aliantów na początku maja.

00:20:18.750 --> 00:20:22.510
"Gdańszczanie mają zostać odesłani do ojczyzny i otrzymać

00:20:22.520 --> 00:20:25.170
pełne odszkodowanie."

00:20:25.170 --> 00:20:28.860
I jeszcze pod koniec grudnia tego roku pisała "Coraz więcej

00:20:28.870 --> 00:20:33.280
wskazuje to, że nasz Gdańsk jednak znowu powstanie.

00:20:33.290 --> 00:20:36.560
Nikt nie wie dokładnie, jak będzie, ale mówi się, że Rauschning

00:20:36.570 --> 00:20:38.860
przyjechał z Ameryki do Anglii na rokowania."

00:20:41.050 --> 00:20:44.990
Szybko okazało się, że w krótkoterminowej perspektywie nie ma

00:20:45.000 --> 00:20:47.650
żadnych szans na odbudowę Wolnego Miasta.

00:20:47.660 --> 00:20:51.190
Mimo to czołowi przedstawiciele ludności wywodzącej się z Wolnego

00:20:51.200 --> 00:20:53.750
Miasta nie tracili nadziei.

00:20:55.540 --> 00:20:58.370
Oczywiście poważnie dyskutowana była możliwość osiedlenia

00:20:58.380 --> 00:21:02.960
gdańskiej ludności w jakiejś kolonii pod nazwą Nowy Gdańsk,

00:21:02.970 --> 00:21:05.810
Neue Danzig za granicą, ale to była tylko mrzonka.

00:21:07.300 --> 00:21:10.770
Coraz większe znaczenie przypisywano tworzeniu struktur

00:21:11.110 --> 00:21:12.130
emigracyjnych.

00:21:13.800 --> 00:21:16.960
W rzeczywistości myślano o tym już od czasów bezpośrednio powojennych.

00:21:17.380 --> 00:21:22.890
Była tam spora porcja absurdalnych wyobrażeń, bo

00:21:22.900 --> 00:21:27.690
większość ludzi, którzy prowadzili kampanię, nie była narodowymi

00:21:27.700 --> 00:21:32.700
socjalistami, ale można je z całą pewnością przypisać do niemieckiego obozu

00:21:32.730 --> 00:21:38.520
nacjonalistycznego, choć anty nazistowskiego. Dla niemieckich nacjonalistów

00:21:38.570 --> 00:21:42.360
w Gdańsku nie było niczego ważniejszego niż powrót Wolnego Miasta do

00:21:42.390 --> 00:21:46.500
niemieckiej macierzy ale teraz domagali się niepodległości Gdańska.

00:21:48.060 --> 00:21:51.650
Starania o przywrócenie Wolnego Miasta rozpoczęły się tuż po wojnie.

00:21:51.680 --> 00:21:55.490
W lipcu czterdziestego piątego Gdańszczanie z Kilonii,

00:21:55.500 --> 00:22:00.510
Lubeki apelowali do władz brytyjskich wojskowych o możliwość

00:22:00.520 --> 00:22:03.690
powrotu do Gdańska i umożliwieniu odbudowy miasta.

00:22:03.700 --> 00:22:09.290
Wysiłki nasiliły się, choć działanie gdańskich organizacji było

00:22:09.300 --> 00:22:14.720
częściowo utrudnione w niemieckich strefach okupacyjnych. Ewangelicki biskup

00:22:14.730 --> 00:22:19.930
Gdański, radca konsystorza Gulzow, który uważał się za centrum organizacyjne

00:22:19.940 --> 00:22:22.400
gdańszczan w zachodnich strefach okupacyjnych

00:22:22.890 --> 00:22:26.670
w maju czterdziestego siódmego zwołał radę

00:22:26.680 --> 00:22:29.260
gdańszczan, w zaproszeniu pisał

00:22:30.800 --> 00:22:34.510
"Do momentu ponownego ustanowienia Wolnego Miasta i do rozpoczęcia

00:22:34.520 --> 00:22:35.190
właściwego rządu

00:22:35.700 --> 00:22:39.250
zadaniem Rady Gdańszczan będzie, aby wykonać wszystkie należyte i

00:22:39.260 --> 00:22:39.760
konieczne kroki

00:22:40.140 --> 00:22:43.440
mając na uwadze dobro naszych obywateli oraz naszego istniejącego,

00:22:43.450 --> 00:22:45.880
przynajmniej prawnie jeszcze państwa."

00:22:47.240 --> 00:22:53.270
Rada Gdańszczan zebrała się

00:22:53.280 --> 00:22:57.350
 piętnastego czerwca czterdziestego siódmego roku w Hamburgu.

00:22:57.360 --> 00:23:01.770
Na zebraniu założycielskim zjawiło się dwadzieścia siedem osób, między innymi

00:23:01.780 --> 00:23:06.810
były przewodniczący senatu Ernst Zinn z niemieckiej narodowej partii,

00:23:08.100 --> 00:23:12.230
także nie- nazistowscy senatorowie, członkowie volkstagu, kilku innych

00:23:12.240 --> 00:23:15.110
znanych ludzi z kręgu gdańszczan.

00:23:16.660 --> 00:23:19.800
Cel był jasny, dać Wolnemu Miastu

00:23:19.810 --> 00:23:25.140
organy na wychodźstwie. Rada Gdańszczan powołała komitet akcyjny,

00:23:25.150 --> 00:23:28.720
który wystąpił z pierwszą petycją do sekretarza Generalnego Narodów

00:23:28.730 --> 00:23:34.990
Zjednoczonych i zachodnich aliantów, co było zresztą nie ostatnią z takich prób.

00:23:35.000 --> 00:23:39.350
W następnych dekadach ciągle takie organizacje składały petycje do

00:23:39.360 --> 00:23:40.200
organizacji globalnych.

00:23:41.250 --> 00:23:45.230
W czterdziestym siódmym roku autorem był adwokat Heinz Langguth.

00:23:46.950 --> 00:23:54.100
Podkreślał legitymację nadawców, choć przemilczał

00:23:54.110 --> 00:23:55.810
swoją przeszłość nazistowską.

00:23:55.820 --> 00:23:59.030
Rada Gdańska składała się poza narodowymi socjalistami z

00:23:59.040 --> 00:24:01.600
przedstawicieli wszystkich partii politycznych.

00:24:02.230 --> 00:24:05.210
Była zatem, jak twierdził, skomponowana według zasad demokratycznych.

00:24:05.220 --> 00:24:10.450
Postulaty brzmiały: przywrócenie statutu Wolnego Miasta Gdańska,

00:24:10.460 --> 00:24:14.300
ponowne ustanowienie Wolnego Miasta pod egidą Narodów Zjednoczonych,

00:24:15.140 --> 00:24:17.950
przywrócenie praw obywateli Wolnego Miasta,

00:24:19.690 --> 00:24:25.490
odszkodowanie za szkody wojenne i powojenne dla mieszkańców Wolnego

00:24:25.500 --> 00:24:31.430
Miasta pod nadzorem ONZ. List przetłumaczono na angielski i francuski

00:24:31.440 --> 00:24:36.770
i rozesłano a Langguth osobiście dostarczył go do głównej kwatery wojsk

00:24:36.780 --> 00:24:40.770
amerykańskich we Frankfurcie i francuskiej w Baden Baden.

00:24:41.940 --> 00:24:46.730
Ze strony adresatów nie pojawiły się żadne, godne wzmianki, reakcje.

00:24:47.370 --> 00:24:51.420
Po tym, gdy alianci zabronili działania gdańskim strukturom

00:24:51.430 --> 00:24:56.220
i Radzie Gdańskiej od czterdziestego ósmego roku struktury uległy

00:24:56.230 --> 00:25:00.910
konsolidacji, niektórzy żądali wzmocnionych działań.

00:25:00.920 --> 00:25:04.420
Wniosek z Bremy pojawił się na porządku obrad dużego spotkania

00:25:04.430 --> 00:25:06.360
organizacji gdańszczan w Travemünde.

00:25:07.900 --> 00:25:13.690
Chodziło o przyjęcie Gdańska do ONZ jako następczyni Ligi Narodów 

00:25:13.700 --> 00:25:18.330
i po nowych wyborach reprezentacji Gdańska ma powstać rząd emigracyjny Gdańska.

00:25:18.340 --> 00:25:22.630
Debaty dowiodły, że sytuacja była bardzo złożona.

00:25:22.640 --> 00:25:28.150
Bezpośredni wniosek o przyjęcie Gdańska do ONZ był według Langgutha

00:25:28.160 --> 00:25:33.510
potencjalnie niebezpieczny bo wątpliwe było, czy ONZ uzna w ogóle Gdańsk za ciągle

00:25:33.520 --> 00:25:36.800
jeszcze istniejące państwo nie chciano ryzykować odrzucenia

00:25:36.810 --> 00:25:39.960
w tym momencie, tym bardziej, że Gdańsk nie był przecież członkiem

00:25:41.540 --> 00:25:44.520
Ligi Narodów przed wojną.

00:25:45.200 --> 00:25:49.510
Poza tym członkostwo w ONZ kosztowałoby też spore sumy, których do

00:25:49.520 --> 00:25:52.700
dyspozycji Gdańszczanie nie posiadają.

00:25:52.730 --> 00:25:53.590
I wreszcie.

00:25:54.760 --> 00:25:57.400
Jak zauważył Ernzt Zimm

00:25:57.410 --> 00:26:01.170
wśród gdańszczan wypędzonych były różne koncepcje.

00:26:01.180 --> 00:26:04.460
Na przykład ci, którzy liczyli na możliwość pobierania niemieckich

00:26:04.470 --> 00:26:09.050
emerytur jako obywatele niemieccy byli umiarkowanie zainteresowani

00:26:09.060 --> 00:26:11.370
przywróceniem Wolnego Miasta.

00:26:12.250 --> 00:26:16.370
Krótko mówiąc, już wtedy było jasne, że wszystkie ograny emigracyjne,

00:26:16.470 --> 00:26:20.390
petycje, opinie, korespondencje, które miały być omawiane przez

00:26:20.400 --> 00:26:28.330
dziesięciolecia, to tak naprawdę były zabawy w piaskownicy, dalekie od realnej perspektywy

00:26:28.390 --> 00:26:33.190
przywrócenia Wolnego Miasta i ostatecznie bez większego wsparcia

00:26:33.940 --> 00:26:36.300
gdańskiego narodu państwowego.

00:26:37.020 --> 00:26:40.260
W Travemunde podjęto jednak decyzję o opracowaniu nowego

00:26:40.270 --> 00:26:43.840
memorandum na temat prawnych roszczeń gdańszczan.

00:26:43.930 --> 00:26:47.380
Ale jasne było również, że finansowo i strukturalnie te organy

00:26:47.390 --> 00:26:49.890
emigracyjne były wyjątkowo słabe.

00:26:50.800 --> 00:26:56.320
Finansowały się ze składek członkowskich z reguły pozbawionych

00:26:56.330 --> 00:27:00.900
własności gdańszczan, którzy utracili swój stan posiadania w wyniku ucieczki

00:27:00.910 --> 00:27:01.070
czy wypędzenia.

00:27:02.140 --> 00:27:05.380
Skromne były również dotacje publiczne.

00:27:07.640 --> 00:27:10.710
Duża część pracy była wykonywana społecznie.

00:27:12.180 --> 00:27:17.770
A większość graczy pracowała zawodowo, więc mogli w ograniczonym

00:27:17.780 --> 00:27:20.110
zakresie zajmować się sprawami Gdańska.

00:27:20.120 --> 00:27:24.610
Zamiary wzmocnienia tych organów na wychodźstwie były nadal jednak

00:27:24.620 --> 00:27:24.840
dość ambitne.

00:27:26.660 --> 00:27:30.800
Nadzieja nie wygasła, traktat pokojowy między Niemcami a aliantami

00:27:30.810 --> 00:27:35.460
wciąż jeszcze nie został zawarty, więc los Wolnego Miasta nie wydawał się przypieczętowany.

00:27:37.070 --> 00:27:41.860
Mieszkający w Lubece adwokat Sternfeld w lutym czterdziestego

00:27:41.870 --> 00:27:47.740
dziewiątego zażądał aby przedstawicielstwo wolnego miasta zostało uznane za rząd

00:27:47.750 --> 00:27:50.350
na wychodźctwie.

00:27:50.350 --> 00:27:53.960
Również z tego powodu gdańszczanie z całych sił zwalczali

00:27:53.970 --> 00:27:57.980
próby aneksji podejmowane przez ziomkostwo zachodnio pruskie.

00:27:59.780 --> 00:28:05.520
Opublikowali na przykład protest przeciwko przymusowemu

00:28:05.530 --> 00:28:10.420
przesiedleniu przez Polskę ośmiuset rodzin z Polski centralnej na teren Wolnego

00:28:10.430 --> 00:28:10.780
Miasta Gdańska.

00:28:11.270 --> 00:28:16.020
Polska miała w ten sposób łamać prawo międzynarodowe, czyli działano

00:28:16.030 --> 00:28:20.800
tak, jak gdyby było się panem sytuacji i terytorium Wolnego Miasta Gdańska.

00:28:22.570 --> 00:28:23.580
Poza tym,

00:28:25.570 --> 00:28:27.660
sekretariat w Lubece

00:28:29.350 --> 00:28:33.430
wydawał zaświadczenia o obywatelstwie.

00:28:33.440 --> 00:28:37.450
Tak to mniej więcej wyglądało te zaświadczenia.

00:28:38.320 --> 00:28:43.490
dokumenty przez niemieckie urzędy były postrzegane bardzo krytycznie.

00:28:43.500 --> 00:28:46.810
Minister spraw wewnętrznych Szlezwiku- Holsztyna, zabronił w ogóle

00:28:46.820 --> 00:28:52.230
ich wystawiania ponieważ dokumenty tożsamości mogły naruszać

00:28:52.240 --> 00:28:55.490
bezpieczeństwo i porządek publiczny. I nie tylko

00:28:55.500 --> 00:28:59.230
tutaj okazało się, że marzenia imigracyjnych gdańszczan zostały

00:28:59.240 --> 00:29:01.420
zdruzgotane przez rzeczywistość.

00:29:01.940 --> 00:29:05.280
Po uzyskaniu poparcia organizacji gdańskich wiosną

00:29:05.290 --> 00:29:09.270
pięćdziesiątego roku reprezentacja podjęła negocjacje z rządem federalnym.

00:29:09.730 --> 00:29:15.040
Podczas rozmów w Bonn z niemieckim urzędem do spraw pokoju, czyli

00:29:15.050 --> 00:29:19.780
resortem odpowiadającym za sprawy zagraniczne nie było jeszcze MSZ.

00:29:20.530 --> 00:29:23.660
Niemcy jeszcze nie były w pełni suwerenne do połowy lat pięćdziesiątych.

00:29:23.670 --> 00:29:31.270
Wyraźnie zasygnalizowano Langguthowi, negocjatorowi ze strony gdańskiej,

00:29:31.280 --> 00:29:35.720
że nie oczekuje się od rządu federalnego współpracy z rządem

00:29:35.730 --> 00:29:40.600
emigracyjnym Wolnego Miasta, ale że kontakt będzie utrzymywany na płaszczyźnie

00:29:40.630 --> 00:29:45.740
roboczej. Bonn nie było entuzjastycznie nastawione do zamiarów gdańszczan,

00:29:47.230 --> 00:29:51.280
którzy chcieli wystąpić do Trybunału Sprawiedliwości w Hadze

00:29:51.290 --> 00:29:56.760
przeciwko byłym członkom Ligi Narodów albo z starać się o zwrot zasobów złota

00:29:56.770 --> 00:30:01.240
należących do Banku Gdańskiego, a teraz przechowywanych w Belgi albo Wielkiej Brytanii.

00:30:01.250 --> 00:30:06.840
Ale gdańszczanie naciskali, w pięćdziesiątym roku na wiecu w Hamburgu

00:30:06.850 --> 00:30:11.960
dwadzieścia tysięcy obecnych przyjęło rezolucję domagającą się zwrotu Wolnego

00:30:11.970 --> 00:30:15.200
Miasta i pełnego odszkodowania za poniesione straty.

00:30:16.240 --> 00:30:18.460
Heinz Langguth oświadczył

00:30:18.520 --> 00:30:19.490
w przemówieniu,

00:30:21.460 --> 00:30:25.910
że należycie wybrany gdański rząd na wychodźctwie zwrócił się do

00:30:25.920 --> 00:30:29.650
mocarstw zachodnich, aliantów, ONZ i Rady Bezpieczeństwa.

00:30:30.990 --> 00:30:34.650
Kiedy jednak gdańszczanie zaczęli dążyć do legitymizacji struktur

00:30:34.660 --> 00:30:39.880
emigracyjnych w drodze demokratycznych wyborów było to już znacznie za wiele dla

00:30:39.890 --> 00:30:40.430
rządu federalnego.

00:30:41.330 --> 00:30:44.190
Coś się stało, na przełomie lat pięćdziesiąt/ pięćdziesiąt jeden

00:30:45.470 --> 00:30:51.640
toczyły się gorące debaty o możliwości relegitymizacji organów emigracyjnych.

00:30:51.690 --> 00:30:57.220
Rozważano klasyczne wybory do volkstagu, ale wydawało się to

00:30:57.230 --> 00:30:59.260
niezbyt możliwe,

00:30:59.270 --> 00:31:03.800
realne do przeprowadzenia, bo jak przekonywała Anika Lene, wybuchłyby

00:31:03.810 --> 00:31:10.510
różne spory, które ujęła w formułę Wolne Miasto albo z powrotem do Rzeszy.

00:31:12.120 --> 00:31:16.460
Ponadto komentowano to tak, że rząd federalny uzna gdańszczan za

00:31:16.470 --> 00:31:20.260
państwo w państwie. Powstała specjalna komisja,

00:31:22.520 --> 00:31:26.660
która postanowiła, żeby organy emigracyjne były wybierane przez

00:31:26.670 --> 00:31:30.820
wszystkich uprawnionych do głosowania gdańszczan, ale nie z list partyjnych,

00:31:30.830 --> 00:31:33.840
lecz przez zasadę delegowania.

00:31:34.840 --> 00:31:37.910
Wybory odbyły się trzeciego czerwca pięćdziesiątego pierwszego roku.

00:31:37.920 --> 00:31:44.730
W Republice Federalnej głosowano w lokalach wyborczych w

00:31:44.740 --> 00:31:49.290
poszczególnych filiach członków Stowarzyszenia Rady Gdańskiej.

00:31:50.950 --> 00:31:55.210
Elektorzy spotkali się w Lubece i wybrali trzydziestu sześciu

00:31:55.220 --> 00:32:01.370
członków Rady. Uaktywnił się jednak i Rząd Federalny.

00:32:04.030 --> 00:32:08.160
Chciano zapobiec powstaniu takiego rządu gdańskiego emigracyjnego, bo prasa

00:32:08.170 --> 00:32:13.860
krajowa i zagraniczna zwróciła na to uwagę, tutaj na przykład wycinek z

00:32:13.870 --> 00:32:18.060
Minneapolis Star pod tytułem Exiles from Danzig to elect council.

00:32:19.800 --> 00:32:26.290
Sygnalizowano możliwość wyboru rządu na uchodźstwie.

00:32:26.300 --> 00:32:32.870
Rząd federalny Frankfurter Allgemeine Zeitung zamieścił krótką

00:32:32.880 --> 00:32:37.950
informację pod tytułem "Nie dla gdańskiego rządu na uchodźstwie."

00:32:37.960 --> 00:32:43.770
Treść brzmiała: "Rząd Federalny w piątek stanowczo zdystansował się od

00:32:44.060 --> 00:32:48.910
apelu związku gdańszczan do stworzenia Gdańskiego Zgromadzenia Ludowego

00:32:48.920 --> 00:32:49.110
na emigracji."

00:32:50.900 --> 00:32:55.200
Parę tygodni później w artykule uzupełniającym w tej samej gazecie czytamy:

00:32:55.210 --> 00:33:00.160
"W kołach oficjalnych mówi się wyraźnie, że ta odrzucająca postawa

00:33:00.170 --> 00:33:05.200
rządu nie jest bynajmniej tylko pozorna, ale cały rząd wyraźnie odrzuca

00:33:05.320 --> 00:33:11.430
takie plany i to w sposób jednoznaczny, plany stworzenia rządu na emigracji."

00:33:12.170 --> 00:33:16.190
Plany zdyskredytował również fakt, że mówiło się, że ten rząd będzie

00:33:16.200 --> 00:33:19.470
wspierany p neonazistowskie organizacje.

00:33:21.020 --> 00:33:27.860
Co sprawiało, że przynajmniej ten tor rozwoju sytuacji

00:33:28.140 --> 00:33:30.950
spotkał się z krytyką nie do obalenia.

00:33:30.960 --> 00:33:32.160
Wybory odbyły się.

00:33:33.430 --> 00:33:37.040
Ale przynajmniej oficjalnie Rada Gdańszczan jako namiastka volkstagu

00:33:37.050 --> 00:33:42.150
i reprezentacja Wolnego Miasta jako namiastka senatu nie nazwały się

00:33:42.160 --> 00:33:42.800
organami emigracyjnymi.

00:33:45.730 --> 00:33:48.430
Jesienią pięćdziesiątego pierwszego roku Norbert Sternberg

00:33:48.440 --> 00:33:54.200
przemawiał na Dniu Gdańszczan i brzmiało to tak, jak potem w kolejnych dekadach

00:33:54.210 --> 00:34:00.460
niezobowiązująco: "My, którym powierzono zaszczytny obowiązek walki o Gdańsk,

00:34:00.470 --> 00:34:03.470
będziemy ją kontynuować, aż osiągniemy nasz cel."

00:34:03.990 --> 00:34:07.230
Jaki to miał być cel pozostaje dalej niejasne.

00:34:07.270 --> 00:34:11.430
Odtworzenie Wolnego Miasta,

00:34:11.460 --> 00:34:16.910
Powrót do Gdańska? To pozostało mocno niejasne i tak to formułowano

00:34:16.920 --> 00:34:18.340
przez kolejne dziesięciolecia.

00:34:18.350 --> 00:34:24.270
W tym miejscu należy zakończyć to opowiadanie o trwaniu Wolnego

00:34:24.280 --> 00:34:24.610
Miasta Gdańska.

00:34:25.040 --> 00:34:31.010
Gdańskie gremia są ciągle aktywne, są na nowo wybierane i uważają

00:34:31.020 --> 00:34:34.010
przestrzeganie swoich rzekomych roszczeń jako

00:34:34.370 --> 00:34:40.390
główny obowiązek. Pomysł, jakoby Wolne Miasto Gdańsk żyło nadal, 

00:34:40.400 --> 00:34:42.130
ma również i innych sprzymierzeńców.

00:34:42.140 --> 00:34:45.270
Liczba innych rządów gdańskich na uchodźstwie, które się

00:34:45.280 --> 00:34:49.410
pojawiały i znikały to liczba ogromna.

00:34:50.910 --> 00:34:54.720
W latach siedemdziesiątych we Frankfurcie były próby stworzenia

00:34:55.360 --> 00:35:00.720
rządu na uchodźctwie. Berlińczyk Georg Grozer również angażował się

00:35:00.730 --> 00:35:01.680
w te sprawy.

00:35:02.190 --> 00:35:07.020
W tysiąc dziewięćset sześćdziesiątym siódmym pewien tramwajarz

00:35:07.030 --> 00:35:13.780
nazwiskiem Adler mianował się szefem rządu Republiki Gdańskiej, potem rządził

00:35:13.790 --> 00:35:16.190
samozwańczym Rządem Gdańskim.

00:35:16.940 --> 00:35:21.220
Niejaki Żabczyński również powołał coś takiego do życia.

00:35:21.230 --> 00:35:23.680
Z początkiem lat dziewięćdziesiątych powstał

00:35:23.740 --> 00:35:25.690
Komitet Gdański.

00:35:26.420 --> 00:35:33.590
Tę listę można by kontynuować, ciągnąć długo, więc w jakiś sposób

00:35:33.600 --> 00:35:39.290
niczym zombie to miasto Wolny Gdańsk gdzieś jeszcze wędruje po tym świecie i ta

00:35:39.300 --> 00:35:45.530
konstrukcja jakoby pod względem prawa międzynarodowego ten byt istniał, żyje

00:35:45.570 --> 00:35:50.530
własnym życiem i prawdopodobnie tak się to będzie toczyło w najbliższych dekadach.

00:35:51.030 --> 00:35:53.290
Patrząc na to z niemieckiej perspektywy,

00:35:53.920 --> 00:36:00.130
jest to swoista paralela do tak zwanego ruchu obywateli Rzeszy, Reichsburger

00:36:00.140 --> 00:36:05.770
to organizacja, która kwestionuje istnienie Republiki

00:36:05.780 --> 00:36:10.770
Federalnej twierdząc, że niemiecka rzesza istnieje nadal. To podobna tendencja,

00:36:11.220 --> 00:36:14.950
która lokuje się absolutnie na marginesie życia politycznego,

00:36:15.430 --> 00:36:19.570
powołując się na konstrukcje prawne,

00:36:19.900 --> 00:36:25.840
które w jakiś sposób trudno jednoznacznie odrzucić, stąd też w

00:36:25.850 --> 00:36:31.040
najbliższych dziesięcioleciach prawdopodobnie będą powracać A pewnie i państwo

00:36:31.050 --> 00:36:35.830
w Gdańsku usłyszą jeszcze nie raz o trwaniu wolnego Miasta Gdańska.

00:36:35.860 --> 00:36:37.410
Dziękuję za uwagę.

00:36:39.120 --> 00:36:40.210
Serdecznie dziękuję.

00:36:40.690 --> 00:36:45.020
Chciałbym raz jeszcze wrócić do tego fragmentu cytatu z

00:36:46.420 --> 00:36:49.220
gazety z Minneapolis, tam było napisane

00:36:50.590 --> 00:36:55.200
Danzig is the Baltic trouble spot.

00:36:56.650 --> 00:37:00.720
Symptomatyczne. Proszę państwa, dziękując za ten referat,

00:37:01.390 --> 00:37:07.160
przejdziemy do dwóch reprezentantek Uniwersytetu Gdańskiego i do problematyki,

00:37:07.490 --> 00:37:09.280
która bliżej się już zajmowała

00:37:09.690 --> 00:37:15.420
kwestiami może nie prawnymi, nie politycznymi, ale kwestiami

00:37:15.430 --> 00:37:19.280
pamięci o mieście i chciałbym oddać głos

00:37:19.670 --> 00:37:23.580
Pani profesor Miłosławie Borzyszkowskiej- Szewczyk, która

00:37:23.940 --> 00:37:28.790
reprezentuje Uniwersytet Gdański, germanistykę gdańską, która zajmuje się

00:37:29.020 --> 00:37:31.210
w swojej działalności badawczej literaturą.

00:37:35.290 --> 00:37:37.820
Literaturą, która powstała po czterdziestym piątym roku, która

00:37:37.830 --> 00:37:43.560
nawiązuje do problematyki pamięci o straconym

00:37:44.690 --> 00:37:49.400
mieście, o straconej ziemi. Oddaję Pani głos, Pani profesor, proszę.

00:37:50.090 --> 00:37:53.400
Dziękuję pięknie za to wprowadzenie, dziękuję za zaproszenie

00:37:53.410 --> 00:37:58.440
głównemu organizatorowi. Reprezentuję współorganizatora Instytut Kaszubski,

00:37:58.450 --> 00:38:03.600
również cieszę się, że w tym momencie mogę i w tym imieniu

00:38:04.060 --> 00:38:08.440
występować, ponieważ obiecałam tłumaczom, że będę

00:38:09.430 --> 00:38:14.680
dbać o nich, czy mogę prosić po piętnastu minutach, żeby an profesor

00:38:14.690 --> 00:38:16.630
mi wskazał, że minęło piętnaście minut?

00:38:16.640 --> 00:38:18.400
Jakbym tak wpadła w rausz?

00:38:18.910 --> 00:38:21.760
Dobrze, żeby po prostu o nich pamiętać.

00:38:22.620 --> 00:38:27.460
Figury pamięci, interpretacje, dialogi obraz Wolnego Miasta Gdańska

00:38:27.470 --> 00:38:30.690
w autobiografiach autorów pochodzenia żydowskiego to temat, który

00:38:30.780 --> 00:38:32.570
ja dzisiaj chciałabym zaprezentować.

00:38:33.170 --> 00:38:37.300
I teraz co to jest autobiografia, kim jestem, gdzie przynależę,

00:38:37.310 --> 00:38:38.880
jaki świat mnie ukształtował?

00:38:39.370 --> 00:38:43.500
To jedno z głównych pytań, które trafić mają późno, czy też po

00:38:43.510 --> 00:38:48.220
nowoczesnego człowieka w rozumieniu Zygmunta Baumana. W szczególny sposób

00:38:48.230 --> 00:38:52.680
poruszają te kwestie właśnie teksty autobiograficzne definiowane między innymi

00:38:52.690 --> 00:38:57.820
jako opowieść o własnym życiu, choć ich autorzy często pozycjonują

00:38:57.830 --> 00:39:03.960
się także lub przede wszystkim jako świadkowie czasu i historii. Stąd teksty

00:39:04.020 --> 00:39:04.990
te odczytywane

00:39:05.860 --> 00:39:09.220
Stąd teksty te odczytywane są jako świadectwa i znaki czasu

00:39:09.400 --> 00:39:14.890
umiejscowione na przecięciu historii i pamięci, ale także historii i literatury.

00:39:15.480 --> 00:39:16.700


00:39:16.730 --> 00:39:20.190
Wśród gdańskich autorów po tysiąc dziewięćset

00:39:20.200 --> 00:39:24.570
czterdziestym piątym roku można wyróżnić sub- grupę autobiografów żydowskiego

00:39:24.580 --> 00:39:29.300
pochodzenia, reprezentujących jedną ze społeczności Wolnego Miasta Gdańska.

00:39:29.690 --> 00:39:33.730
Frank Meisler, Mira Ryczke Kimmelman, Gertrud Meili- Dworetzki,

00:39:33.740 --> 00:39:35.580
Wolfgang Kelter, Peter Boss,

00:39:35.920 --> 00:39:40.440
Erwin Lichtenstein, Michael G. Eisenstadt, Julius Menn, Sharon

00:39:40.450 --> 00:39:45.920
Sami i Samuel Echt urodzili się, spędzili istotny etap socjalizacji w Wolnym

00:39:45.930 --> 00:39:50.100
Mieście Gdańsku, bądź też przeżyli tu istotny okres swojego życia.

00:39:50.610 --> 00:39:54.800
Ich teksty powstały w języku niemieckim lub angielskim, poszerzając

00:39:54.810 --> 00:39:58.820
tym samym językową paletę literatury pogranicza Gdańska i Pomorza

00:39:58.830 --> 00:40:02.070
o język krajów docelowych, żydowskich migracji.

00:40:04.010 --> 00:40:07.800
Podsumowując dane statystyczne dotyczące żydowskiej społeczności

00:40:08.050 --> 00:40:12.360
Wolnego Miasta Gdańska, które padły już tutaj wczoraj z tego miejsca w wyniku

00:40:12.370 --> 00:40:16.880
migracji żydów wschodnioeuropejskich, przede wszystkim z terenów Polski,

00:40:17.150 --> 00:40:21.660
społeczność żydowska w Wolnym Mieście Gdańsku wzrosła na przestrzeni dekady

00:40:21.690 --> 00:40:27.220
lat dwudziestych czterokrotnie. Po przejęciu władzy w mieście przez narodowych socjalistów

00:40:27.230 --> 00:40:31.180
w wyniku nasilających się prześladowań, pomimo zapisów konstytucji

00:40:31.190 --> 00:40:34.070
Wolnego Miasta Gdańska i prób przeciwdziałania im

00:40:34.380 --> 00:40:38.790
Wysokiego Komisarza Ligi Narodów liczba ta w wyniku migracji spadła

00:40:38.800 --> 00:40:41.490
pięciokrotnie do wybuchu drugiej wojny światowej.

00:40:41.820 --> 00:40:47.030
Na całe szczęście, powiemy, wiedząc to, co się wydarzyło w następnych latach.

00:40:48.000 --> 00:40:52.830
Analizowane teksty, odpowiadając także na pytanie, jaki świat

00:40:53.140 --> 00:40:58.230
odebrał nie tylko mi Holokaust wykraczają poza fundamentalne pytania

00:40:58.400 --> 00:41:04.190
autobiografii. Żydowscy Gdańszczanie współdzielą, współdzieli wspólnotę pamięci

00:41:04.200 --> 00:41:08.850
i zarazem są przedstawicielami jednej z nich, rozumianej jako grupy

00:41:08.860 --> 00:41:13.690
w których pytanie, czego nie wolno nam zapomnieć, zajmuje centralną

00:41:13.700 --> 00:41:17.120
pozycję i określa jej tożsamość.

00:41:17.830 --> 00:41:21.810
Spaja tę grupę literatów między innymi świadomość żydowskiego

00:41:21.820 --> 00:41:26.710
pochodzenia, religia bądź też tradycja judaizmu, doświadczenie życia na styku

00:41:26.800 --> 00:41:29.470
kultur zachodnioeuropejskich, niemieckich,

00:41:30.120 --> 00:41:34.840
i wschodnioeuropejskich, Żydów oraz na polsko niemieckim pograniczu.

00:41:34.850 --> 00:41:39.850
w okresie zaostrzenia rywalizacji politycznej, kulturowej, a także

00:41:39.860 --> 00:41:43.730
przymusowa emigracja z miasta urodzenia i pamięć zagłady.

00:41:44.320 --> 00:41:47.570
Wyróżnikiem tej grupy autorów jest nie tylko doświadczenie

00:41:47.580 --> 00:41:51.610
funkcjonowania w życiu społecznym Wolnego Miasta Gdańska jako mniejszości,

00:41:52.080 --> 00:41:57.170
wzrastanie w tradycji odrębności wyznaniowej, w odniesieniu do okresu nazizmu

00:41:57.300 --> 00:42:02.590
to mniejszość prześladowana, której odmówiono prawa do małej ojczyzny

00:42:02.680 --> 00:42:07.340
i wykluczono ze społeczności rodzinnego miasta. Z perspektywy

00:42:07.350 --> 00:42:13.660
insiderów w konwencji przeciw pamięci za Michelem Foucault, czyli

00:42:13.670 --> 00:42:18.380
narracji grup mniejszościowych o ograniczonym dostępie do władzy, bądź też

00:42:18.410 --> 00:42:25.420
dyskryminowanych, weryfikują autorzy jako aktorzy, czy też dopowiadają narodowe,

00:42:25.430 --> 00:42:28.980
polskie i niemieckie makro narracje o Wolnym Mieście Gdańsku.

00:42:29.800 --> 00:42:33.830
W moim wystąpieniu podejmę próbę odpowiedzi na następujące pytania,

00:42:33.840 --> 00:42:38.710
zobaczymy ile mi się uda, jaki zestaw figur pamięci z Maurice

00:42:38.720 --> 00:42:43.470
Halbwachsem i Janem Assmannem obrazu wolnego Miasta Gdańska

00:42:43.480 --> 00:42:45.190
współdzielony jest przez grupę.

00:42:45.480 --> 00:42:49.970
Jakie znaczenie symboliczne przypisane jest wybranym figurom, jak

00:42:49.980 --> 00:42:55.010
z perspektywy dystansu czasowego i przestrzennego sytuują autobiografowie

00:42:55.020 --> 00:43:00.320
kulturowo Wolne Miasto Gdańsk, jak wchodzą w dialog z narracjami o przeszłości

00:43:00.330 --> 00:43:01.600
Wolnego Miasta Gdańska.

00:43:01.940 --> 00:43:04.900
W tym z literackim obrazem Guntera Grassa.

00:43:06.710 --> 00:43:10.460
Przechodząc do obrazu Wolnego Miasta Gdańska, we wspomnieniach Echta,

00:43:10.470 --> 00:43:15.300
Lichtensteina i Meislera przywoływany jest protest gdańskich Żydów

00:43:15.330 --> 00:43:18.900
wobec decyzji Traktatu Wersalskiego dotyczących utworzenia

00:43:19.050 --> 00:43:23.460
Wolnego Miasta Gdańska. Echt, żydowski nauczyciel gimnazjalny w Wolnym Mieście

00:43:23.470 --> 00:43:25.030
Gdańsku i działacz żydowski,

00:43:25.360 --> 00:43:28.860
w swojej autobiograficznie niedopowiedzianej monografii o

00:43:28.870 --> 00:43:33.640
dziejach gdańskich Żydów podkreśla, że gdańscy Żydzi podzielali niemiecki

00:43:33.650 --> 00:43:38.740
pogląd odcięcia Prus Wschodnich i Gdańska od Rzeszy wersalskimi regulacjami.

00:43:39.250 --> 00:43:42.920
Kronikarz przywołuje fakt, że gdańska gmina żydowska w

00:43:42.930 --> 00:43:47.230
dziewiętnastym roku wraz ze związkiem zachodnio pruskich gmin synagogalnych

00:43:47.240 --> 00:43:52.270
w specjalnej rezolucji jednoznacznie wypowiedziała się przeciwko oddzieleniu

00:43:52.400 --> 00:43:52.590
od Rzeszy.

00:43:53.820 --> 00:43:57.890
Swoją pozycję uargumentowała, że żydowscy mieszkańcy Gdańska

00:43:58.220 --> 00:44:02.730
opowiedzieli się za niemieckością i niemiecką kulturą.

00:44:03.790 --> 00:44:07.020
Fundament niemiecko- żydowskiej tożsamości i symbiozy

00:44:07.030 --> 00:44:11.340
jak wiemy zniszczyła Trzecia Rzesza i zagłada. Obraz Gdańska

00:44:11.350 --> 00:44:15.460
w znacznej części autobiografii nie jest konstruowany w konwencji

00:44:15.470 --> 00:44:19.960
charakterystycznej dla niemieckojęzycznych powojennych narracji, to znaczy

00:44:19.970 --> 00:44:22.230
niemieckiego kulturowego monolitu.

00:44:22.750 --> 00:44:26.700
Dla Gertrud Dworetzki, jej wyrazem są treści czasopism środowisk

00:44:26.730 --> 00:44:31.940
wypędzonych Danziger Hauskalender czy też Unser Danzig.

00:44:32.720 --> 00:44:38.010
Wielokulturowość i wielojęzyczność wpisane są jako elementarny,

00:44:38.040 --> 00:44:42.010
fundamentalny element, wizerunek Wolnego Miasta Gdańska

00:44:42.020 --> 00:44:44.780
większości memuarystów żydowskich.

00:44:45.280 --> 00:44:48.810
Miasto pokazane jest jako przestrzeń trans kulturowa, którą

00:44:48.820 --> 00:44:52.450
charakteryzuje splot kulturowy, jak i konflikt narodowy.

00:44:52.880 --> 00:44:57.450
W tekście Dworetzki odniesienia do okresu przed cezurą trzydziestego

00:44:57.460 --> 00:45:03.110
trzeciego roku stylizowany jest wręcz jako modelowo nie w znaczeniu wzorcowe miejsce

00:45:03.170 --> 00:45:05.720
styku przed nowoczesności i nowoczesności.

00:45:06.400 --> 00:45:09.790
Dworetzki, jedna z czołowych badaczek działających na polu

00:45:09.800 --> 00:45:14.060
niemieckojęzycznej psychologii w drugiej połowie dwudziestego wieku, wzrastała na

00:45:14.070 --> 00:45:18.670
gdańskiej Biskupiej Górce. Na przykładzie własnej rodziny i jej otoczenia

00:45:19.020 --> 00:45:23.040
przeprowadziła studium mentalności Wolnego Miasta Gdańska, ukazała

00:45:23.050 --> 00:45:27.250
Gdańsk jako laboratorium wypracowywania taktyk, współistnienia kultur

00:45:27.260 --> 00:45:32.110
modi conviventi w warunkach zhierchizowanej wielokulturowości.

00:45:32.660 --> 00:45:35.890
Warunkowała ją niemiecka kultura dominująca po trzydziestym

00:45:35.900 --> 00:45:38.050
trzecim roku o opresyjnym charakterze,

00:45:38.490 --> 00:45:43.000
geopolityka, czyli miejsce na mapie i wpływ przebiegu granic oraz

00:45:43.010 --> 00:45:45.790
codzienny kontakt z polskością i kaszubskością.

00:45:47.980 --> 00:45:54.630
Centralne figury pamięci gdańskich Żydów, jakie można nazwać, czy

00:45:54.640 --> 00:46:00.450
też zrekonstruować na podstawie tej grupy tekstów to wielka synagoga

00:46:00.540 --> 00:46:04.470
jako centrum życia i wizytówka żydowskiej społeczności.

00:46:05.570 --> 00:46:09.840
Wyraz aspiracji kulturowo społecznych, jak również potencjału

00:46:09.850 --> 00:46:15.840
społeczno- kulturowego tej grupy. Wolne Miasto Gdańsk i żydowska rodzina jako

00:46:15.850 --> 00:46:20.080
przestrzeń spotkania wschodnio europejskiego i zachodnio europejskiego

00:46:20.090 --> 00:46:25.240
żydostwa, jako jego konsekwencja ukazywane jest zderzenie wzajemnych

00:46:25.250 --> 00:46:30.160
stereotypów, którymi autorzy konfrontują się mniej lub bardziej refleksyjnie w

00:46:30.170 --> 00:46:35.120
swoich tekstach. Wolne Miasto Gdańsk jako jedno z miast docelowych oraz

00:46:35.130 --> 00:46:38.630
tranzytowych na trasie migracji Żydów wschodnioeuropejskich

00:46:38.960 --> 00:46:44.100
za ocean i na zachód Europy wspominał wczoraj w swoim wykładzie o tej

00:46:44.110 --> 00:46:45.390
migracji profesor Berendt.

00:46:45.400 --> 00:46:48.510
Około sześćdziesięciu tysięcy wschodnioeuropejskich Żydów

00:46:48.520 --> 00:46:53.330
przewinęło się przez Gdańsk w latach dwadzieścia- dwadzieścia sześć. Elementy

00:46:53.340 --> 00:46:58.550
żydowskiego życia religijnego w Gdańsku oraz znaczenie religijności w rodzinie i community.

00:46:59.260 --> 00:47:03.550
przy czym autobiografowie wskazują wyraźnie na stopniowy proces

00:47:03.560 --> 00:47:08.160
sekularyzacji społeczności a jednocześnie rolę aktów społecznych, jak na

00:47:08.170 --> 00:47:10.890
przykład wizyta w synagodze w dni świąteczne.

00:47:11.810 --> 00:47:15.760
Kalendarz, pokazują kalendarz świąt kulturowej mniejszości w

00:47:15.770 --> 00:47:20.040
relacji z otaczającym światem kulturowej większości chrześcijańskiej.

00:47:20.430 --> 00:47:25.900
Powtarzającym się elementem jest Weihnukka jako kulturowa synteza czy też hybryda

00:47:25.910 --> 00:47:29.420
świąt żydowskiej Hanukki i chrześcijańskiego Bożego Narodzenia.

00:47:30.660 --> 00:47:35.050
Podkreślają gdańską lokalną tożsamość w odniesieniu do własnej

00:47:35.060 --> 00:47:39.330
rodziny i znajomych, których przedstawiają jako zakulturowanych gdańszczan,

00:47:39.340 --> 00:47:43.270
niezależnie od tego, jak długo mieszkali w Gdańsku.

00:47:43.420 --> 00:47:49.190
Przejawy antysemityzmu i prześladowań w codzienności Gdańska powracają jako

00:47:49.640 --> 00:47:55.470
motyw w tych tekstach, ale też wskazywane są akty solidarności

00:47:55.480 --> 00:47:57.930
międzyludzkiej, pojedynczych sąsiadów.

00:47:59.020 --> 00:48:00.960
Sopot ukazany jest jako kurort

00:48:01.010 --> 00:48:05.260
i ulubione miejsce odpoczynku gdańszczan. Idylla mieszczańskiego

00:48:05.270 --> 00:48:10.120
Habitusu a zarazem przestrzeń spotkania z gośćmi z Polski i zamożnymi

00:48:10.130 --> 00:48:11.880
wschodnioeuropejskimi Żydami.

00:48:12.210 --> 00:48:18.520
Co ciekawe, w niewielu miejscach wskazane są zakazy antysemickie,

00:48:18.530 --> 00:48:21.880
które pojawiły się w ostatnich latach przedwojennych, czyli niemożność

00:48:21.890 --> 00:48:23.340
korzystania na przykład z plaży.

00:48:24.940 --> 00:48:28.130
Gdańsk ukazywany jest jako pogranicze

00:48:29.020 --> 00:48:30.490
Wschodu i Zachodu.

00:48:31.390 --> 00:48:36.680
"Danzig, Between East and West, Aspects of Modern Jewish History" brzmi tytuł

00:48:36.750 --> 00:48:39.960
wydanych w tysiąc dziewięćset osiemdziesiątym piątym roku przez Center

00:48:39.970 --> 00:48:44.580
for Jewish Studies na Harvardzie, zbioru artykułów plonu międzynarodowej

00:48:44.590 --> 00:48:48.620
konferencji, która odbyła się w tysiąc dziewięćset osiemdziesiątym drugim roku.

00:48:49.050 --> 00:48:52.140
Towarzyszyła wystawie Zbiorów Gdańskiej Wielkiej synagogi

00:48:52.150 --> 00:48:54.400
zorganizowanej w Nowym Jorku.

00:48:54.940 --> 00:48:58.180
Zarówno archiwum gminy synagogalnej, który obecnie znajduje się w

00:48:58.190 --> 00:49:01.220
Jerozolimie, jak i zbiory gminy wywieziono

00:49:01.300 --> 00:49:05.720
na czas w przededniu wojny. W narracjach autobiografów, nie tyle samo

00:49:05.730 --> 00:49:09.330
położenie Gdańska ukazane jest na styku Wschodu i Zachodu,

00:49:09.690 --> 00:49:13.990
widzę już choćby tytuł oryginału autobiografii Franka Meislera,

00:49:14.000 --> 00:49:18.930
"On the Vistula Facing East", kategorie Wschód i Zachód powracają jako

00:49:18.940 --> 00:49:24.310
punkty odniesienia oraz zestawy stereotypowych wyobrażeń, jako element

00:49:24.320 --> 00:49:29.890
socjalizacji w starej heimat niepodważalny, bądź też weryfikowany życiowym

00:49:29.900 --> 00:49:31.310
doświadczeniem dystansu

00:49:31.370 --> 00:49:36.340
czasowego i przestrzennego. Meisler i Meili- Dworetzki inscenizują wręcz

00:49:36.350 --> 00:49:39.280
w swoich opowieściach o własnej rodzinie

00:49:39.570 --> 00:49:43.120
zderzenie dwóch odrębnych żydowskich modeli kulturowych.

00:49:43.690 --> 00:49:48.400
I tu dygresja, jako pograniczny paradoks kulturowy czy też zapętlenie,

00:49:48.410 --> 00:49:48.740
splot kulturowy,

00:49:49.730 --> 00:49:53.860
na przykład palimpsestowej struktury można postrzegać następujący fakt,

00:49:53.870 --> 00:49:56.180
w intencji Meislera,

00:49:56.470 --> 00:50:00.440
tytuł stanowi tłumaczenie na język angielski pierwszego wersu

00:50:00.750 --> 00:50:03.080
prusko- niemieckiej piosenki żołnierskiej,

00:50:03.380 --> 00:50:07.330
"An der Weichsel gegen Osten", jak przekazał w rozmowie ze mną.

00:50:07.360 --> 00:50:12.330
W rzeczywistości skrywa on jednakże kolejną kulturową warstwę, piosenka ta jest

00:50:12.340 --> 00:50:17.930
tłumaczeniem polskiego oryginału, którego autorem był poeta i tłumacz Franciszek Kowalski,

00:50:18.240 --> 00:50:22.710
urodzony w Pawłoczy koło Berdyczowa. Polski pierwowzór powstał

00:50:22.720 --> 00:50:26.710
podczas Powstania Listopadowego. W niemieckiej wersji

00:50:26.720 --> 00:50:29.960
piosenka rozpowszechniła się około tysiąc osiemset

00:50:29.970 --> 00:50:31.450
siedemdziesiątego piątego roku.

00:50:31.880 --> 00:50:35.110
Wczoraj z wykładu doktora Jana Daniluka dowiedzieliśmy się, że

00:50:35.120 --> 00:50:36.670
An der Weichsel gegen Osten

00:50:36.970 --> 00:50:40.670
stanowiło hasło- motto Rozgłośni Gdańskiej w latach trzydziestych.

00:50:41.070 --> 00:50:46.170


00:50:49.200 --> 00:50:49.880
Dziękuję.

00:50:51.660 --> 00:50:54.680
Zaznaczyć należy, że zasiedziali gdańscy Żydzi

00:50:54.690 --> 00:50:58.460
swoją tożsamość budowali na poczuciu odrębności, różnicy kulturowej

00:50:58.470 --> 00:51:02.270
i społecznej wobec stereotypu Żydów wschodnioeuropejskich.

00:51:02.590 --> 00:51:06.100
Przywołać można słowa Meislera z otwierającego autobiografię

00:51:06.110 --> 00:51:10.860
fikcyjnego listu do dziadka. W portrecie dziadka, gdańskiego

00:51:10.870 --> 00:51:14.520
przedsiębiorcy, w latach dwudziestych członka władz gminy synagogalnej,

00:51:14.530 --> 00:51:20.060
personyfikował postawę wobec migracji za ocean, jak i idei

00:51:20.070 --> 00:51:23.010
syjonizmu, zasiedziałych gdańskich rodzin żydowskich.

00:51:23.440 --> 00:51:26.620
Ich członkowie postrzegali się przede wszystkim jako Niemcy

00:51:26.630 --> 00:51:30.830
wyznania żydowskiego oraz przedstawiciele zachodnioeuropejskiej kultury.

00:51:31.440 --> 00:51:37.650
Słowa wnuka oddają także dystans czasowy i doświadczenia do

00:51:37.660 --> 00:51:40.950
zagadnienia, zabarwione negatywną konotacją

00:51:40.960 --> 00:51:44.470
określenie na wschodnio europejskich Żydów ost juden

00:51:44.480 --> 00:51:49.530
w opowieści Meislera ucieleśniają polscy Żydzi, a jeden ze stereotypowych typów

00:51:49.560 --> 00:51:53.030
ujęty metaforą luft mensch, brat ojca, Wujek Fimek.

00:51:53.560 --> 00:51:57.200
Powyższy fragment odczytać można także w kontekście obrazu Gdańska

00:51:57.210 --> 00:51:59.830
jako miasta tranzytowego, stacji migracji

00:51:59.840 --> 00:52:03.100
 Żydów wschodnioeuropejskich do Ameryki,

00:52:03.350 --> 00:52:07.980
który to fakt nie jest obecny w pamięci zarówno niemieckich, jak i polskich gdańszczan.

00:52:08.500 --> 00:52:12.720
Odmienne pochodzenie niektórzy z autorów wspomnień pokazali jako

00:52:12.730 --> 00:52:15.080
przedmiot wewnętrznych rodzinnych negocjacji.

00:52:15.570 --> 00:52:19.600
Gertrud Meili- Dworetzki i Frank Meisler, ich wynik to na przykład

00:52:19.610 --> 00:52:24.120
dobór szkoły lub języków przekazywanych następnym pokoleniom

00:52:24.400 --> 00:52:26.320
w żydowskich gdańskich rodzinach.

00:52:28.080 --> 00:52:34.450
Wielojęzyczność jest stałym elementem w tych w większości

00:52:34.560 --> 00:52:40.640
autobiografii, przy czym można się tym zagadnieniem zajmować w najróżniejszy sposób.

00:52:41.630 --> 00:52:44.680
Z jednej strony jest to wspominana różnorodność językowa w

00:52:44.690 --> 00:52:46.380
środowisku rodzinnym i społecznym

00:52:46.390 --> 00:52:49.320
w alte heimat ale też przerwana międzypokoleniowa

00:52:49.330 --> 00:52:52.580
transmisja kulturowa w zakresie wschodnio europejskich języków,

00:52:53.130 --> 00:52:57.640
Również wymuszona wielojęzyczność migranta, a także integracja

00:52:57.650 --> 00:53:03.660
doświadczenia wielojęzyczności na przestrzeni tekstu, czyli wielojęzyczność

00:53:03.670 --> 00:53:08.000
jako strategia narracyjna. Przerwaną międzypokoleniową transmisję

00:53:08.010 --> 00:53:12.060
kulturową w zakresie wschodnio europejskich języków poddaje refleksji

00:53:12.280 --> 00:53:15.390
fragment, który zobaczą państwo na slajdzie.

00:53:16.100 --> 00:53:20.350
Tytułowe pytanie, dlaczego właściwie nie znasz języka polskiego

00:53:20.700 --> 00:53:25.790
zadał szwajcarski mąż Gertrud Meili- Dworetzki podczas wspólnych

00:53:25.800 --> 00:53:30.080
odwiedzin rodzinnych stron kronikarki w latach siedemdziesiątych.

00:53:30.090 --> 00:53:34.090
Profesor psychologii na Uniwersytecie w Bernie, wychowany w kulturze, w której

00:53:34.100 --> 00:53:38.730
wielojęzyczność jest zagwarantowana konstytucyjnie i stanowi usankcjonowany

00:53:38.740 --> 00:53:42.570
społeczno- historycznie fundamentalny element tożsamości

00:53:42.860 --> 00:53:46.630
i nie mógł tego zrozumieć. Ważnym

00:53:47.240 --> 00:53:52.050
motywem powracającym jest również gimnazjum polskie, zwłaszcza w

00:53:52.060 --> 00:53:54.500
odniesieniu do byłych uczniów żydowskich.

00:53:56.180 --> 00:54:00.370
Jak wiadomo, jednym ze sztandarowych projektów środowisk

00:54:00.380 --> 00:54:04.190
polonijnych w Wolnym Mieście Gdańsku było utworzenie w dwudziestym pierwszym

00:54:04.200 --> 00:54:07.550
roku gimnazjum polskiego, czyli polskojęzycznej szkoły średniej.

00:54:07.860 --> 00:54:11.810
Powstało jako prywatna placówka ze wsparciem całego społeczeństwa

00:54:11.820 --> 00:54:16.150
polskiego, właścicielem prawnym dziewięcioklasowej szkoły koedukacyjnej

00:54:16.340 --> 00:54:19.850
Beniaminka Całej Polski była polska macierz szkolna.

00:54:21.240 --> 00:54:24.330
Wracając do naszych dyskusji konferencyjnych, tak na marginesie,

00:54:24.340 --> 00:54:27.220
wśród nauczycieli i uczniów byli kaszubi.

00:54:27.800 --> 00:54:31.850
Jednym z twórców szkoły był młoda kaszuba ksiądz Leon Miszewski z Brus

00:54:31.900 --> 00:54:35.200
na południowych Kaszubach, duszpasterz Polonii w Wolnym Mieście Gdańsku

00:54:35.210 --> 00:54:38.490
w latach dwadzieścia osiem- trzydzieści poseł do volkstagu,

00:54:38.920 --> 00:54:42.950
zaangażowany w utworzenie Domu Polskiego jako siedziby środowisk polonijnych na

00:54:42.960 --> 00:54:47.550
początku lat dwudziestych przy leżącej niedaleko stąd obecnej ulicy

00:54:47.560 --> 00:54:50.050
Wałowej. W pierwszym gronie

00:54:50.320 --> 00:54:54.590
pedagogicznym, pierwszym kręgu, w pierwszym gronie

00:54:54.600 --> 00:54:59.330
pedagogicznym znalazła się też Helena Żelewska, urodzona w Mściszewicach pod Kartuzami.

00:54:59.720 --> 00:55:02.520
Jedna z najbardziej zasłużonych działaczek polonijnych w Wolnym

00:55:02.530 --> 00:55:02.800
Mieście Gdańsku.

00:55:03.900 --> 00:55:07.390
Wśród osób, dzięki którym powstała macierz szkolna, był także

00:55:07.400 --> 00:55:08.570
kolejny młody kaszuba,

00:55:08.980 --> 00:55:13.250
Dr Franciszek Kręcki z Borzestowa w powiecie kartuskim,

00:55:13.710 --> 00:55:17.140
dyrektor banku i prawnik, patron harcerstwa i młodzieży, który

00:55:17.180 --> 00:55:19.810
reaktywował w Wolnym Mieście Gdańsku

00:55:19.820 --> 00:55:21.830
Polskie Towarzystwo Gimnastyczne Sokół.

00:55:22.680 --> 00:55:26.850
Takich postaci przywoływać można więcej jako dopełnienie obrazu

00:55:27.220 --> 00:55:29.800
kaszubskiej służacej Wolnym Mieście Gdańsku.

00:55:30.380 --> 00:55:33.970
Oferta szkół prowadzonych przez macierz szkolną w Wolnym Mieście

00:55:33.980 --> 00:55:38.950
Gdańsku stanowiła alternatywę dla szkół niemieckich i żydowskich, a odsetek

00:55:38.960 --> 00:55:42.430
dzieci i młodzieży z rodzin żydowskich znacznie zwiększył się po

00:55:42.440 --> 00:55:43.690
trzydziestym trzecim roku.

00:55:44.260 --> 00:55:48.940
A zwłaszcza po trzydziestym szóstym gdy zostały usunięte ze szkół niemieckich,

00:55:49.640 --> 00:55:56.370
miejskich. I teraz na podstawie profesora Berenta monografii,

00:55:57.080 --> 00:55:58.470
znajdziemy tam dane

00:55:59.180 --> 00:56:01.070
jak to zwiększała się ta liczba.

00:56:02.040 --> 00:56:04.970
W roku szkolnym trzydzieści sześć/ trzydzieści siedem

00:56:04.980 --> 00:56:08.670
uczniowie żydowscy na dziewięćdziesiąt dziewięć osób stanowili dziewiętnaście

00:56:08.680 --> 00:56:16.990
procent uczniów. W następnym roku trzydzieści procent. Nie znajdziemy tych

00:56:17.000 --> 00:56:22.410
faktów ani w księgach jubileuszowych, ani nie znajdziemy w pamięci polskich

00:56:22.420 --> 00:56:27.070
uczniów tej szkoły. Dominującym odczuciem memuarystów w odniesieniu do

00:56:27.080 --> 00:56:31.490
wspomnień szkolnych jest ambiwalencja. Frank Meisler i Gertrud Dworetzki byli

00:56:31.500 --> 00:56:35.520
uczniami tej szkoły, nie Gertrud, Mira Ryczke Kimmelman, przepraszam.

00:56:36.250 --> 00:56:39.760
Kreśląc obraz polskiego gimnazjum w rozdziale "Mała Polska na

00:56:39.770 --> 00:56:44.340
Zaroślaku" Frank Meisler określa je jako imponującą placówkę, sporo uwagi

00:56:44.350 --> 00:56:48.520
poświęcając położeniu i znaczeniu szkoły jako aktowi politycznemu

00:56:48.550 --> 00:56:51.660
nie tylko Gdańskiej Polonii.

00:56:52.450 --> 00:56:56.340
Obcość, a miejscami wrogość otoczenia szkoły to powracający element

00:56:56.350 --> 00:57:00.300
jego obrazów w powojennych relacjach uczniów, ilustrowany

00:57:00.310 --> 00:57:03.960
wspomnieniami bijatyk ulicznych, w których brali udział uczniowie szkoły

00:57:04.470 --> 00:57:08.830
rozpoznawani po charakterystycznej czapce i poddani dyskryminacji jako Polacy.

00:57:09.700 --> 00:57:13.550
Podkreślając wysoką jakość przygotowania kadry, nowoczesne metody

00:57:13.560 --> 00:57:17.570
nauczania i świetne wyposażenie do tego obrazu żydowscy memuaryści dołączają

00:57:17.580 --> 00:57:20.890
kolejne element: przejawy antysemityzmu.

00:57:21.910 --> 00:57:25.980
Na drodze do zharmonizowania społeczności szkolnej, któremu szkoła

00:57:25.990 --> 00:57:28.780
musiała stawić czoła w okresie międzywojennym.

00:57:29.070 --> 00:57:32.260
W przypadku uczniów żydowskich przyjęto między innymi następujące rozwiązania,

00:57:32.270 --> 00:57:36.760
które lakonicznie tym mocniej sygnalizując powstrzymywane niegdyś

00:57:36.770 --> 00:57:41.580
przeżywane emocje wspomina Mira Ryczke Kimmelmann w środkowym cytacie na

00:57:41.590 --> 00:57:46.780
slajdzie. Meisler nazywa obecny w szkole stosunek do uczniów antysemityzmem w

00:57:46.790 --> 00:57:47.300
polskim wydaniu.

00:57:50.190 --> 00:57:53.280
Dialogi z Gunterem Grassem już na zakończenie

00:57:53.290 --> 00:57:57.860
powiem. Musimy sobie zwykle uzmysłowić, jaką rolę ma Gunter Grass w

00:57:57.870 --> 00:58:00.520
tych naszych gdańskich tożsamościowych dialogach.

00:58:00.550 --> 00:58:06.440
Żydowscy gdańszczanie odwołują się do niego

00:58:06.450 --> 00:58:09.320
w różny sposób, jako rama narracyjna, na przykład

00:58:09.330 --> 00:58:13.140
w przypadku Gertrud Meili- Dworetzki, odniesienia inter- tekstualne

00:58:13.150 --> 00:58:19.190
Franka Meislera, czy też wręcz stwierdzenie, że Grass

00:58:19.230 --> 00:58:20.660
przywrócił im poczucie

00:58:21.050 --> 00:58:25.790
Heimatgefuhl przynależności do małej ojczyzny, stąd tak ważne,

00:58:25.800 --> 00:58:30.060
żebyśmy sobie uzmysławiali, jaką rolę ma właśnie Grass w tych naszych

00:58:30.070 --> 00:58:35.420
dialogach, który już czternaście lat po wojnie w Blaszanym Bębenku scalił

00:58:35.870 --> 00:58:40.180
niemiecką i polską narrację o przeszłości miasta, ale jednocześnie też

00:58:40.230 --> 00:58:43.580
narrację mniejszości żydowskiej i kaszubskiej.

00:58:44.420 --> 00:58:48.670
I na tym uważam, że polegałaby alternatywność tej narracji.

00:58:48.840 --> 00:58:53.010
Alternatywność, które słowo tak przywołuje tutaj określenie za

00:58:53.220 --> 00:58:56.230
profesorem Peterem Oliverem Loewem.

00:58:57.580 --> 00:59:03.040
Po Gdańsk, Grass w Blaszanym Bębenku przywołał postacie i wydarzenia już

00:59:03.170 --> 00:59:08.060
z historii gdańskich Żydów. Teraz przechodząc do konkluzji,

00:59:09.440 --> 00:59:11.750
Poz tysiąc dziewięćset osiemdziesiątym dziewiątym roku,

00:59:11.840 --> 00:59:16.320
zamykającym okres odmowy pamięci nie tylko w odniesieniu do Europy

00:59:16.330 --> 00:59:21.010
środkowo- wschodniej, kolejne związane z gdańskiem grupy społeczno kulturowe

00:59:21.020 --> 00:59:24.010
włączają się do dyskursu na temat przeszłości miasta.

00:59:24.750 --> 00:59:29.770
Autorzy tekstów autobiograficznych jako aktorzy biorą tym samym

00:59:29.810 --> 00:59:34.350
udział w procesach przywracania pamięci, warunkowanych odchodzeniem od

00:59:34.360 --> 00:59:39.590
narodowych monologów czy też conajmniej ich różnicowaniem.

00:59:39.620 --> 00:59:45.130
Memuaryści żydowskiego pochodzenia współkreują popękany krajobraz pamięci o utraconych i

00:59:45.140 --> 00:59:48.730
odnalezionych małych ojczyznach Europy Środkowej i Wschodniej.

00:59:49.020 --> 00:59:54.700
Próbują swoim głosem przebić się do polifonii głosów pogranicza.

00:59:55.640 --> 00:59:59.920
Narracja żydowska wskazuje na niejednoznaczności przyporządkowań

01:00:00.050 --> 01:00:03.780
etnicznych i kulturowych oraz nierównoczesność doświadczenia w

01:00:03.790 --> 01:00:07.140
odniesieniu do różnych grup gdańszczan. Z punktu widzenia narracji

01:00:07.150 --> 01:00:10.500
mainstreamowych, polskiej i niemieckiej, opowieść ta uznana jest za

01:00:10.510 --> 01:00:14.740
niereprezentatywną, o marginalnym znaczeniu w obrazie całości.

01:00:15.250 --> 01:00:18.800
Warto postawić pytanie, na ile słusznie i zasadnie.

01:00:20.350 --> 01:00:23.620
Dwudziesty wiek dobitnie bowiem pokazał nam, do czego prowadzą

01:00:23.630 --> 01:00:27.920
ekskluzywne matryce postrzegania albo albo charakterystyczne dla narodowych

01:00:27.930 --> 01:00:28.340
makro narracji.

01:00:29.390 --> 01:00:33.140
Teksty te też biorą udział w emancypacyjnych procesach w ramach

01:00:33.150 --> 01:00:38.500
rebelii prowincji, dyskursie narracji różnych wspólnot pamięci w regionie,

01:00:38.750 --> 01:00:43.040
jeśli autor lub jego tekst trafi na tłumacza lub też

01:00:43.050 --> 01:00:48.040
międzykulturowego pośrednika w lokalnej społeczności. Określenie rebelia prowincji

01:00:48.050 --> 01:00:51.340
ujmuje zintensyfikowane po dziewięćdziesiątym roku

01:00:51.720 --> 01:00:56.470
regionalne ruchy, zwłaszcza na terenach polskich pograniczy. W swoich

01:00:56.480 --> 01:01:01.150
działaniach dążą do wykształcenia alternatywnych narracji wobec narodowo

01:01:01.160 --> 01:01:05.920
centrycznych makro narracji oraz redefinicji pojęć jak region, regionalność,

01:01:05.930 --> 01:01:08.130
prowincja; szukając

01:01:09.070 --> 01:01:14.680
szczepionki na izmy i zapraszając do dialogu pamięci. Dziękuję.

01:01:22.660 --> 01:01:27.500
Dziękuję serdecznie i proszę Państwa, ostatni wykład, ostatni referat

01:01:27.510 --> 01:01:32.700
naszego dzisiejszego dnia i naszego wykładu z tej sekcji.

01:01:34.090 --> 01:01:40.340
Oddam za chwilę głos pani dr Magdalenie Sacha, która wygłosi

01:01:41.810 --> 01:01:44.330
referat na temat wolnego Miasta Gdańska.

01:01:45.210 --> 01:01:46.600
Między realną

01:01:47.520 --> 01:01:49.930
granicą a granicą i tutaj mamy.

01:01:50.760 --> 01:01:52.090
frontową, prawda?

01:01:52.100 --> 01:01:57.090
A to ma być akurat sprostowane chyba przez panią doktor, że bardzo,

01:01:57.100 --> 01:02:01.330
albo tutaj chyba tłumaczenie zostało niepoprawnie podane.

01:02:02.870 --> 01:02:08.720
Oddaję głos, dobrze oddaje głos Pani doktor. Witam państwa

01:02:08.730 --> 01:02:11.830
serdecznie, bardzo dziękuję za zaproszenie.

01:02:11.880 --> 01:02:16.480
Długo czekaliśmy na tę konferencję, dlatego ja nie pamiętam ustaleń

01:02:16.510 --> 01:02:17.380
sprzed dwóch lat

01:02:17.410 --> 01:02:18.720
jak długo mam mówić.

01:02:21.780 --> 01:02:26.350
Reprezentuję tutaj Uniwersytet Gdański, katedrę kulturoznawstwa,

01:02:26.940 --> 01:02:33.650
również Instytut Kaszubski, ale też jestem zaangażowana w różne inne stowarzyszenia.

01:02:34.390 --> 01:02:37.540
Może nie będę ich wymieniać w każdym razie sięgają one od

01:02:37.550 --> 01:02:39.480
Cieszyna po Olsztyn.

01:02:42.580 --> 01:02:47.350
Tytuł mojego wystąpienia to "Pomiędzy granicą realną a granicą fantomową."

01:02:49.100 --> 01:02:55.230
Szanowni Państwo, stare pocieszające twierdzenie mówi, że ostatni

01:02:55.240 --> 01:02:57.930
będą pierwszymi a pierwsi ostatnimi.

01:02:59.150 --> 01:03:01.800
Występując więc jako ostatnia referentka,

01:03:02.730 --> 01:03:07.540
na końcu długiej, intensywnej trzydniowej konferencji o różnych

01:03:07.550 --> 01:03:09.740
aspektach historii wolnych miast,

01:03:10.820 --> 01:03:14.360
nie stawiam co prawda żądania, aby w jakikolwiek sposób zastąpić

01:03:14.370 --> 01:03:19.100
profesora Loewa i profesora Friedricha, którzy swą debatą otwierali nasze

01:03:19.110 --> 01:03:21.020
spotkanie w czwartkowe popołudnie.

01:03:22.500 --> 01:03:24.520
Jednak pozwalam sobie wyrazić nadzieję,

01:03:25.620 --> 01:03:30.010
że swoim wystąpieniem nie zepsuje państwu sobotniego popołudnia

01:03:30.020 --> 01:03:36.010
i że wyjadą Państwo z naszego miasta w poczuciu dobrze spełnionego naukowego

01:03:36.020 --> 01:03:36.950
i towarzyskiego obowiązku.

01:03:37.860 --> 01:03:42.770
Są już osoby, które są bardzo zmęczone tymi towarzyskimi obowiązkami.

01:03:44.090 --> 01:03:48.240
A ponieważ od trzech dni tkwimy w stalowych murach Europejskiego

01:03:48.250 --> 01:03:48.620
Centrum Solidarności,

01:03:50.320 --> 01:03:54.930
przysłuchując się kolejnym referatom, to pozwolę sobie zabrać

01:03:54.940 --> 01:03:56.290
Państwa na wycieczkę.

01:03:56.890 --> 01:04:01.360
Będzie to, zgodnie z pandemiczną modą, wycieczka wirtualna.

01:04:02.250 --> 01:04:05.980
Może jednak zachęci kogoś z Państwa do wycieczki w realnej

01:04:05.990 --> 01:04:08.760
przestrzeni obszaru wokół dzisiejszego Gdańska.

01:04:09.580 --> 01:04:14.640
Śladami granicy, która istnieje dziś już tylko na mapach.

01:04:16.770 --> 01:04:18.500
A mi nie działa przesuwanie slajdów.

01:04:25.940 --> 01:04:31.050
Moim zadaniem w dzisiejszym wystąpieniu jest refleksja nad sposobem

01:04:31.060 --> 01:04:37.130
funkcjonowania dawnej realnej granicy państwowej Wolnego Miasta Gdańska, pamięci

01:04:37.140 --> 01:04:44.170
kulturowej społeczności miasta i regionu jako granicy reliktowej i granicy

01:04:44.180 --> 01:04:44.630
fantomowej.

01:04:46.660 --> 01:04:51.790
Pod pojęciem granicy reliktowej rozumieć będę materialne ślady

01:04:51.800 --> 01:04:56.310
dawnej granicy oraz współczesne sposoby obchodzenia się z nimi.

01:04:57.390 --> 01:05:00.040
Czy dawne słupki graniczne w ogóle jeszcze istnieją?

01:05:00.850 --> 01:05:04.560
Co się stało z tymi, które zachowały się po drugiej wojnie światowej?

01:05:05.620 --> 01:05:09.630
Jaką rolę, jeśli jakąś odgrywają w praktykach upamiętniania?

01:05:10.660 --> 01:05:15.290
Czy stały się swoistymi miejscami pamięci, czyli Lieu de memoire w

01:05:15.300 --> 01:05:18.200
świadomości współczesnych mieszkańców, czy też nie.

01:05:19.820 --> 01:05:24.470
Wielu badaczy traktuje pojęcie granicy reliktowej synonimiczne do

01:05:24.480 --> 01:05:26.350
pojęcia granicy fantomowej.

01:05:27.280 --> 01:05:31.150
Jednak jak pisze badaczka geografii z francusko- niemieckiego centrum

01:05:31.160 --> 01:05:37.930
Marca Blocha w Berlinie, Beatrice von Hirschhausen

01:05:38.760 --> 01:05:41.870
"Samo pojęcie granicy fantomowej jest metaforą.

01:05:43.260 --> 01:05:44.590


01:05:48.230 --> 01:05:52.180
Granica fantomowa jest metaforycznym śladem pamięci społecznej.

01:05:53.010 --> 01:05:58.320
Śladem po dawnej granicy realnej, która uległa zanikowi lub wręcz

01:05:58.330 --> 01:06:01.400
fizycznej likwidacji na skutek decyzji politycznych."

01:06:02.780 --> 01:06:06.780
Granica fantomowa może być wspomnieniem przechowywanym w żywej

01:06:06.790 --> 01:06:11.280
pamięci komunikacyjnej danej społeczności.

01:06:12.130 --> 01:06:16.010
Jednak to, co interesuje mnie w odniesieniu do granicy Wolnego Miasta

01:06:16.020 --> 01:06:21.500
Gdańska, to nie właśnie ta ulotna i zmienna pamięć komunikacyjna, lecz

01:06:21.570 --> 01:06:25.780
praktyki upamiętniania charakterystyczne dla zorganizowanej i

01:06:25.790 --> 01:06:29.260
zobiektywizowanej pamięci kulturowej.

01:06:30.590 --> 01:06:34.320
Katarzyna Sztop- Rutkowska i Maciej Białous, którzy są socjologami z

01:06:34.330 --> 01:06:37.040
Białegostoku potwierdzają, że

01:06:37.710 --> 01:06:41.650
"Granice jako linie, które rzeczywiście funkcjonują w przestrzeni,

01:06:42.140 --> 01:06:47.330
mogą zawierać również duży ładunek symboliczny i stawać się istotnymi

01:06:47.360 --> 01:06:47.930
miejscami pamięci."

01:06:49.500 --> 01:06:53.650
Także w ścisłym sensie topograficznym jako pamiątki przeszłości.

01:06:55.050 --> 01:06:57.060
Czy w społeczeństwie Gdańska,

01:06:58.300 --> 01:07:01.270
w tym społeczeństwie, które podległo kompletnej wymianie

01:07:01.280 --> 01:07:05.660
ludnościowej po tysiąc dziewięćset czterdziestym piątym roku, czy ta dawna

01:07:05.670 --> 01:07:09.840
granica państwowa Wolnego Miasta jest w ogóle w jakiś sposób widoczna?

01:07:10.550 --> 01:07:15.480
W jakiś sposób upamiętniona, a jeśli tak, to jak i właściwie dlaczego?

01:07:16.600 --> 01:07:20.080
To będę tutaj starała się krótko na ten temat powiedzieć.

01:07:20.920 --> 01:07:24.550
Dziękując też Janowi Danilukowi za udostępnienie mi tej kolorowej

01:07:24.560 --> 01:07:26.650
mapy, bo jeszcze wczoraj miałam taką czarno- białą.

01:07:28.270 --> 01:07:31.890
Natomiast drugą część mojego referatu,

01:07:32.840 --> 01:07:36.610
w tej drugiej części chciałabym skupić swoją uwagę na jednej z

01:07:36.620 --> 01:07:41.710
najważniejszych instytucji służących zachowaniu i selekcjonowaniu pamięci

01:07:41.720 --> 01:07:44.590
kulturowej, czyli instytucji muzeum.

01:07:45.640 --> 01:07:49.850
Po świetnej wystawie czasowej niechciany kompromis, jaka miała

01:07:49.860 --> 01:07:52.570
miejsce w Muzeum Gdańska w zeszłym roku.

01:07:53.200 --> 01:07:57.010
Wystawie, której uwieńczeniem właśnie miała być nasza dzisiejsza konferencja.

01:07:57.860 --> 01:08:02.450
Warto zapytać, w jaki sposób wolne miasto jest prezentowane w

01:08:02.460 --> 01:08:05.480
muzealnych i paramuzealnych wystawach stałych.

01:08:06.630 --> 01:08:10.760
Do prezentacji wybiorę jednak jeden konkretny przykład i takie są,

01:08:10.770 --> 01:08:14.820
proszę Państwa, realne i fantomowe granice mojego referatu.

01:08:16.090 --> 01:08:18.070
Więc przejdę teraz do środka tego referatu?

01:08:21.110 --> 01:08:28.020
Proszę Państwa, jak ustanowiono granicę Wolnego Miasta Gdańska.

01:08:28.030 --> 01:08:32.150
Na mocy Traktatu Wersalskiego oraz decyzji o ustanowieniu Wolnego Miasta

01:08:32.160 --> 01:08:35.060
Gdańska w połowie tysiąc dziewięćset dziewiętnastego roku

01:08:35.960 --> 01:08:40.860
powołano międzynarodową komisję do spraw wytyczania granicy polsko- gdańskiej.

01:08:41.650 --> 01:08:47.030
Ta komisja działała w ramach polsko- niemieckiej Komisji Delimitacyjnej.

01:08:48.220 --> 01:08:51.920
W celu ustalenia dokładnego przebiegu granicy ankietowano

01:08:51.950 --> 01:08:57.670
miejscową ludność, rozpatrywano petycje mieszkańców poszczególnych regionów, wsi.

01:08:58.580 --> 01:09:02.130
Ci mieszkańcy intensywnie korzystali ze swoich praw, o czym świadczą

01:09:02.140 --> 01:09:05.590
bogate akta przechowywane w archiwum państwowym w Gdańsku.

01:09:06.670 --> 01:09:10.660
Aktywni byli zarówno miejscowi Kaszubi i Polacy, którzy po latach

01:09:10.670 --> 01:09:14.840
zaboru pruskiego pragnęli żyć na terenie niepodległej Rzeczpospolitej.

01:09:15.310 --> 01:09:18.620
Aktywni byli też mieszkańcy związani z kulturą i językiem

01:09:18.630 --> 01:09:23.480
niemieckim, którzy chcieli raczej przynależeć do Wolnego Miasta Gdańska.

01:09:23.990 --> 01:09:27.210
Komisja rozpatrywała te ankiety, rozpatrywała te petycje.

01:09:27.630 --> 01:09:31.150
Zakończyła swoją działalność w tysiąc dziewięćset dwudziestym

01:09:31.160 --> 01:09:36.960
drugim roku. Dla usprawnienia prac Komisji podzielono ten planowany

01:09:36.970 --> 01:09:40.030
przebieg granicy Wolnego Miasta Gdańska na siedem odcinków

01:09:40.330 --> 01:09:45.190
oznaczonych literami od A do G co widzą Państwo na grafice.

01:09:46.680 --> 01:09:49.370
Teraz przejdźmy do takich troszkę nudnych szczegółów geograficznych.

01:09:49.380 --> 01:09:54.510
Ja przepraszam, że tłumaczowi nie dałam niemieckich nazw wsi, ale nie

01:09:54.520 --> 01:09:56.470
sądzę, żeby to miało wielkie znaczenie.

01:09:56.840 --> 01:09:59.730
Ważny jest dla nas ten początek i koniec granic.

01:10:00.120 --> 01:10:04.580
Także przepraszam tutaj niemieckich interlokutorów.

01:10:05.430 --> 01:10:10.860
Odcinek A o długości czterdziestu kilometrów zaczynał się na plaży w Kolibkach,

01:10:10.990 --> 01:10:16.240
czyli Kamienny Potok, oddzielającej Sopot od Gdyni, biegł

01:10:16.250 --> 01:10:18.800
następnie przez Brodwino.

01:10:18.810 --> 01:10:23.020
I kończył się przejściem leśnym pomiędzy wsiami Otominem

01:10:23.030 --> 01:10:27.980
a Sulminem. Na tym odcinku A ustawiono dwieście sześć słupów granicznych.

01:10:29.100 --> 01:10:34.110
Odcinek B o długości trzydziestu kilometrów biegł od wsi Niestępowo po

01:10:34.120 --> 01:10:38.630
polskiej stronie, Lublewo Gdańskie po niemieckiej stronie aż do jeziora 

01:10:38.640 --> 01:10:44.010
Połęczyńskiego. Na tym odcinku postawiono sto osiemdziesiąt słupów granicznych i

01:10:44.020 --> 01:10:50.290
otwarto cztery przejścia. Taką długość, czyli tych trzydziestu kilometrów

01:10:50.300 --> 01:10:56.570
miał kolejny odcinek, C, który wiódł od Połęczyna do punktu granicznego

01:10:56.580 --> 01:10:59.150
pomiędzy Postołowem a Bożympolem.

01:10:59.800 --> 01:11:02.860
Na tym odcinku C postawiono sto trzydzieści siedem słupów granicznych

01:11:02.870 --> 01:11:08.270
z czego aż trzydzieści siedem na brzegu granicznego jeziora Łąkiego.

01:11:09.110 --> 01:11:15.560
Tutaj otwarto pięć przejść na odcinku C. Odcinek D wiódł od Bożegopola od

01:11:15.570 --> 01:11:22.580
punktu pomiędzy Bożympolem a Postołowem poprzez tczewskie łąki aż do brzegu Wisły.

01:11:23.510 --> 01:11:27.190
Tutaj na terenach rolniczych ustawiono sto siedemdziesiąt słupów

01:11:27.200 --> 01:11:30.160
granicznych i wyznaczono trzy przejścia.

01:11:31.090 --> 01:11:36.000
Odcinek E biegł w większości naturalną granicą, którą wyznaczał bieg Wisły.

01:11:36.700 --> 01:11:41.160
Dlatego też na tym odcinku o długości dwudziestu ośmiu kilometrów

01:11:41.170 --> 01:11:45.180
było najmniej słów granicznych, bo tylko sześć. Po prostu Wisła była tą

01:11:45.480 --> 01:11:46.190
naturalną granicą.

01:11:47.730 --> 01:11:52.560
Granica wiodła od tczewskich łąk, środkiem Wisły do mostów

01:11:52.570 --> 01:11:58.570
tczewskich, następnie obok Lisewa i ponownie środkiem Wisły do początku Nogatu.

01:11:59.880 --> 01:12:01.970
Odcinek F, jeszcze dwa odcinki przed nami.

01:12:01.980 --> 01:12:04.010
Proszę państwa, proszę o cierpliwość.

01:12:04.720 --> 01:12:08.080
O długości pięćdziesięciu ośmiu kilometrów biegł w większości

01:12:08.090 --> 01:12:13.270
środkiem korytarza rzeki Nogat od punktu pomiędzy wsią Piekło i Biała Góra do

01:12:13.280 --> 01:12:15.510
ujścia Nogatu do Zalewu Wiślanego.

01:12:16.400 --> 01:12:20.150
Na odcinku F ustawiono dwadzieścia cztery słupy graniczne i teraz

01:12:20.160 --> 01:12:24.790
uwaga, opuszczamy te granicę właśnie polsko- gdańską.

01:12:25.430 --> 01:12:28.970
Był to odcinek granicy gdańsko- niemieckiej z Prusami Wschodnimi.

01:12:29.260 --> 01:12:33.350
Jednak zgodnie z Konwencją Paryską z dwudziestego listopada tysiąc

01:12:33.360 --> 01:12:38.210
dziewięćset dwudziestego roku, służbę celną na obszarze całej granicy Wolnego

01:12:38.220 --> 01:12:41.630
Miasta Gdańska sprawowały Służby Rzeczypospolitej.

01:12:42.770 --> 01:12:44.820
Dlatego to jest dla nas ważny odcinek granicy.

01:12:44.830 --> 01:12:45.800
Nie, nie opuszczamy.

01:12:45.830 --> 01:12:49.460
Otwarto tutaj początkowo szesnaście przejść granicznych, których

01:12:49.470 --> 01:12:54.480
liczbę zwiększono znacznie w latach trzydziestych. I ostatni, proszę Państwa,

01:12:54.490 --> 01:12:58.240
odcinek granicy Wolnego Miasta Gdańska o długości dwudziestu

01:12:58.250 --> 01:13:01.660
kilometrów był w większości granicą wodną.

01:13:01.850 --> 01:13:07.160
Biegł przez wody Zalewu Wiślanego, prowadził on od ujścia Nogatu przez

01:13:01.850 --> 01:13:07.160
Biegł przez wody zalewu wiślanego prowadził on od ujścia nogatu przez

01:13:11.520 --> 01:13:14.080
Tutaj mamy trochę lądu, mamy trzy kilometry lądu.

01:13:14.910 --> 01:13:20.800
Gdzie na odcinku około trzech kilometrów ustawiono siedemnaście słupów.

01:13:21.640 --> 01:13:27.750
Kilka z nich zachowało się do dzisiaj na zachód od wsi Przebrno.

01:13:28.950 --> 01:13:32.840
Proszę Państwa, co było początkiem końca tej realnej granicy?

01:13:33.530 --> 01:13:37.580
Otóż przede wszystkim włączenie tego obszaru do terytorium trzeciej

01:13:37.590 --> 01:13:42.410
Rzeszy po wybuchu drugiej wojny światowej i agresji Niemiec na

01:13:42.440 --> 01:13:47.760
Rzeczpospolitą, którą w Gdańsku reprezentowali pocztowcy, kolejarze, celnicy,

01:13:47.770 --> 01:13:50.080
urzędnicy, żołnierze na Westerplatte.

01:13:50.750 --> 01:13:54.740
Jak pisał Mieczysław Abramowicz, to wtedy właśnie poczęto

01:13:54.750 --> 01:13:59.600
likwidować punkty graniczne, wykopywać słupy ze znienawidzonym przez Niemców

01:13:59.610 --> 01:14:01.480
napisem Traktat Wersalski.

01:14:02.010 --> 01:14:06.510
Dziś po dawnej granicy gdańskiej pozostały tylko nieliczne ślady.

01:14:06.520 --> 01:14:09.440
Tak Abramowicz pisał w dziewięćdziesiątym ósmym roku.

01:14:10.430 --> 01:14:13.210
Tak więc realna granica państwowa zanikła.

01:14:14.040 --> 01:14:17.650
Zostając jednak jako materialny relikt przestrzeni.

01:14:18.360 --> 01:14:22.430
I też pozostając jako fantom, czyli wyobrażenie, imaginacja

01:14:22.960 --> 01:14:23.950
świadomości ludzkiej.

01:14:26.340 --> 01:14:29.590
Proszę Państwa, teraz chciałabym troszeczkę tak

01:14:30.610 --> 01:14:35.120
oderwać się od tego obszaru i zapytać się o to, jakie funkcje w ogóle

01:14:35.130 --> 01:14:36.740
spełnia granica państwowa.

01:14:37.810 --> 01:14:41.930
Jaką funkcję mogła właśnie pełnić ta realna granica państwowa,

01:14:37.810 --> 01:14:41.930
Jaką funkcję mogła właśnie pełnić ta realna granica państwowa?

01:14:46.270 --> 01:14:49.690
Możemy tutaj wziąć następny slajd, żebyśmy się tak nie nudzili na

01:14:46.270 --> 01:14:49.690
Możemy tutaj wziąć następny slajd, żebyśmy się tak mniej nudzili na

01:14:49.700 --> 01:14:54.410
tych, chociaż może jeszcze wyjaśnię, że ta druga grafika

01:14:54.820 --> 01:14:59.450
przedstawia słup, który stał na trójstyku granic.

01:14:59.460 --> 01:15:05.170
Tam, gdzie gdzie stykała się granica Gdańska, Polska i niemiecka,

01:15:05.600 --> 01:15:07.510
w miejscowości Biała góra.

01:15:12.020 --> 01:15:14.910
tego słupa z trójstyku granic.

01:15:12.020 --> 01:15:14.910
tego słupa na trójstyku granic.

01:15:20.570 --> 01:15:25.660
granica Wolnego Miasta Gdańska, ustalona w tysiąc dziewięćset

01:15:25.670 --> 01:15:27.920
dwudziestym roku była granicą sztuczną.

01:15:27.970 --> 01:15:30.490
W potrójnym tego słowa znaczeniu.

01:15:30.550 --> 01:15:31.160
Po pierwsze.

01:15:31.890 --> 01:15:34.910
Oddzielała miasto od naturalnego zaplecza gospodarczego na Kaszubach.

01:15:34.920 --> 01:15:39.890
I w tym kontekście nastąpiło pewne powtórzenie dyskomfortowej dla

01:15:39.900 --> 01:15:43.410
miasta sytuacji z okresu pomiędzy drugim a trzecim Rozbiorem

01:15:43.420 --> 01:15:48.480
Rzeczpospolitej. Po drugie ta granica nie stanowiła kontynuacji trwałej państwowej

01:15:48.490 --> 01:15:53.510
granicy historycznej chociaż przebiegała granicami powiatów w pewnej

01:15:53.520 --> 01:15:58.670
części. Po trzecie w zasadzie poza odcinkiem biegu Wisły i Nogatu nie

01:15:58.680 --> 01:16:00.570
stanowiła granicy naturalnej.

01:16:00.580 --> 01:16:03.990
Czyli nie było w zasadzie jakichś naturalnych wskaźników w krajobrazie,

01:16:04.050 --> 01:16:06.170
które by te granice usprawiedliwiała.

01:16:07.290 --> 01:16:11.760
Można jednak stwierdzić i być przy tym w zgodzie z faktami, że

01:16:11.810 --> 01:16:16.540
zasadniczo to każda granica państwowa jest granicą sztuczną. Ponieważ granice

01:16:16.550 --> 01:16:22.360
państwowe są ustalane arbitralnie na mocy decyzji politycznych.

01:16:22.810 --> 01:16:26.780
Ale kiedy już powstaną, no to mają te granice państwowe

01:16:26.790 --> 01:16:32.180
formalny, liniowy charakter, są jednoznaczne i obiektywne.

01:16:32.190 --> 01:16:36.900
Granice uzyskują znaczenie i nadają znaczenie, komunikują bowiem

01:16:37.350 --> 01:16:41.640
terytorialność i zwartość państwa, dzięki materialnym oznakowaniom,

01:16:42.010 --> 01:16:45.250
symbolizując jego trwałość i prestiż.

01:16:46.030 --> 01:16:50.360
Dlatego też, jak pisze Malcolm Anderson, należy traktować granice

01:16:50.370 --> 01:16:55.060
państwowe jako instytucje społeczne nie tylko jako fakty w przestrzeni.

01:16:55.690 --> 01:17:00.700
Z kolei Wojciech Burszta pisał, że granice stanowią tak zwane znaki

01:17:00.710 --> 01:17:07.120
tożsamościowe, i że jako takie są istotne dla podtrzymywania świadomości narodowej.

01:17:08.580 --> 01:17:14.250
Mimo jednak pozornej trwałości, granice państwowe są mimo to niestałe

01:17:14.480 --> 01:17:18.190
i polisemiczne, co znaczy, że 

01:17:19.610 --> 01:17:22.840
"W praktyce granice nie oznaczają tego samego dla wszystkich.

01:17:23.010 --> 01:17:26.240
Nie wszyscy mogą je na tych samych zasadach przekraczać.

01:17:26.450 --> 01:17:30.080
Selekcja odbywa się w odwołaniu do rozmaitych osi społecznych,

01:17:30.090 --> 01:17:36.840
zróżnicowań." Napisała te słowa Kamila Dolińska. Polisemiczność

01:17:36.850 --> 01:17:40.510
granicy Wolnego Miasta Gdańska potwierdzają i liczne wspomnienia i

01:17:40.520 --> 01:17:45.810
przykłady literackie bo to z reguły miejscowi Kaszubi byli tymi, wobec których

01:17:45.820 --> 01:17:51.370
arogancja polskich i gdańskich pograniczników stosowana była na porządku dziennym.

01:17:53.100 --> 01:17:55.530
Proszę Państwa, teraz

01:17:57.970 --> 01:18:02.820
popatrzymy sobie, jak ta granica wyglądała, te zdjęcia

01:18:02.830 --> 01:18:06.300
już Państwo znają z poprzednich prezentacji pana profesora Skóry

01:18:06.310 --> 01:18:08.300
i teraz też się pojawiły.

01:18:08.310 --> 01:18:13.240
Tak wyglądało to pierwsze przejście graniczne w Kolibkach Steinfliess

01:18:13.490 --> 01:18:18.200
od strony gdańskiej i od strony niemieckiej.

01:18:20.590 --> 01:18:21.060


01:18:21.720 --> 01:18:25.840
Tutaj też, proszę Państwa, też widzieliśmy już te zdjęcia,

01:18:26.460 --> 01:18:30.410
chociaż powiedzieć, że te zasieki na plaży pojawiły się dopiero w

01:18:30.420 --> 01:18:32.870
momencie konfliktu z Polską.

01:18:34.260 --> 01:18:35.570
Także to nie było

01:18:35.580 --> 01:18:37.710
tak, że ta granica cały czas tak wyglądała.

01:18:37.720 --> 01:18:39.290
Ona rzeczywiście była przepuszczalna

01:18:39.300 --> 01:18:42.650
jak mówił profesor Skóra.

01:18:45.740 --> 01:18:50.450
Tutaj bardzo ważnym punktem na granicy było Kałdowo, czyli Kalthof,

01:18:50.460 --> 01:18:51.870
granica polsko- niemiecka.

01:18:51.880 --> 01:18:55.610
Tutaj chyba najwięcej problemów sprawiało polskim służbom.

01:18:57.390 --> 01:19:02.000
Teraz chciałabym przejść do reliktów granicy Wolnego Miasta

01:19:02.010 --> 01:19:08.320
Gdańska, ale na początku też właśnie parę takich objaśnień na temat tego, czym

01:19:08.330 --> 01:19:10.940
one być, te słupy.

01:19:12.060 --> 01:19:15.070
Chciałam powiedzieć coś o znakach indeksowych i znakach symbolicznych

01:19:15.080 --> 01:19:16.460
z punktu widzenia semiotycznego.

01:19:17.150 --> 01:19:20.680
Przykładem słupów granicznych, które zachowały się w pierwotnym miejscu

01:19:20.690 --> 01:19:26.700
są między innymi kamienie na Mierzei Wiślanej w pobliżu wsi Przebrno.

01:19:26.830 --> 01:19:29.520
To jest właśnie zdjęcie z Przebrna.

01:19:30.530 --> 01:19:34.280
W okresie istnienia Wolnego Miasta Gdańska stanowiły one znaki

01:19:34.290 --> 01:19:40.920
indeksowe, tak zwane wskaźniki klasyfikacji znaków Charlesa Peirca czyli po

01:19:40.930 --> 01:19:46.590
prostu wskazywały przebieg granicy. Ale likwidacja realnej granicy

01:19:46.600 --> 01:19:52.570
spowodowała, że kamienie te, zachowując pewną funkcję użytkową, zyskały też

01:19:52.580 --> 01:19:56.210
dodatkową funkcję symboliczną, bo już przestały wskazywać na przebieg

01:19:56.220 --> 01:20:01.260
granicy, ale zaczęły wskazywać na przeszłość, na przebieg dawnej granicy.

01:20:02.680 --> 01:20:05.730
Jednak, proszę Państwa, aby dotrzeć do słupów granicznych, ich

01:20:05.740 --> 01:20:06.500
oryginalnej lokalizacji,

01:20:07.740 --> 01:20:11.820
dzisiaj często trzeba się namęczyć i nachodzić, a nie wszyscy turyści

01:20:11.830 --> 01:20:13.000
są do tego gotowi.

01:20:13.790 --> 01:20:17.880
Być może dlatego, jak sądzę, w wielu miejscach zmieniono oryginalną

01:20:17.890 --> 01:20:18.560
lokalizację słupków,

01:20:19.550 --> 01:20:22.000
przez co stają się one bardziej dostępne.

01:20:22.620 --> 01:20:26.820
Zmiana lokalizacji wiąże się jednak ze zmianą funkcji oraz

01:20:26.930 --> 01:20:31.200
klasyfikacji znakowej obiektu i moim zdaniem wiąże się też z wieloma

01:20:31.210 --> 01:20:35.970
nieporozumieniami, które z tym się potem pojawiają.

01:20:36.890 --> 01:20:40.660
Na czym polega ta zmiana funkcji i tego, że ten znak indeksowy staje się

01:20:40.670 --> 01:20:41.200
znakiem symbolicznym.

01:20:42.710 --> 01:20:46.540
Najczęściej proszę Państwa, ta zmiana funkcji przebiega na skutek

01:20:46.550 --> 01:20:52.500
procesu muzealizacji. Według wybitnego filozofa i historyka idei

01:20:52.510 --> 01:20:54.960
Krzysztofa Pomiana, muzealizacja

01:20:54.970 --> 01:20:59.290
jest to taki proces, w którym obiekt o funkcji użytkowej

01:20:59.350 --> 01:21:04.480
przekształcany jest w tak zwany semiofor, czyli obiekt o funkcji czysto symbolicznej.

01:21:05.110 --> 01:21:07.770
I rzeczywiście, kamienie graniczne

01:21:07.820 --> 01:21:11.330
z dawnej granicy polsko- niemieckiej czy gdańsko- niemieckiej

01:21:11.370 --> 01:21:16.390
znajdujemy dziś w muzeach, na przykład Muzeum Drugiej Wojny Światowej albo Muzeum

01:21:16.400 --> 01:21:17.790
Szkoły Polskiej w Płotowie.

01:21:18.770 --> 01:21:23.290
Ich lokalizacja w muzeum, opatrzenie podpisem i informacjami

01:21:23.740 --> 01:21:29.270
powoduje, że obiekt ten jest wyrazistym symbolem zanikłej granicy państwowej.

01:21:29.980 --> 01:21:34.980
I to jest w porządku, bo my w muzeum wiemy, że ten słupek jest symbolem.

01:21:35.850 --> 01:21:40.490
Natomiast za dość nieadekwatną praktykę

01:21:40.500 --> 01:21:44.990
uważam przesuwanie słupków w pobliżu dawnej granicy.

01:21:45.950 --> 01:21:50.110
Pewne kłopoty interpretacyjne w rozeznaniu funkcji słupka powoduje

01:21:50.120 --> 01:21:53.800
z kolei przeniesienie tego kamienia w miejscu, znajdujące się w pobliżu

01:21:53.810 --> 01:21:55.780
granicy ale bardziej dostępne dla turystów.

01:21:56.170 --> 01:21:59.880
Na przykład w skansenie w Nadolu, na brzegu jeziora Żarnowieckiego,

01:22:00.380 --> 01:22:05.320
gdzie dla wygody ustawiono obecnie kamienie w środku wsi, za płotem

01:22:05.330 --> 01:22:10.130
skansenu, udało mi się spotkać parę turystów i to w sumie co sezon spotykam

01:22:10.340 --> 01:22:15.200
takich, którzy jak najpoważniej interpretują to w taki sposób, że

01:22:15.210 --> 01:22:17.620
granica państwowa przebiegała środkiem wsi.

01:22:17.680 --> 01:22:19.750
Tu właśnie koło skansenu.

01:22:21.500 --> 01:22:27.190
Słupki graniczne z Wolnego Miasta Gdańska znajdują się między innymi

01:22:27.200 --> 01:22:30.750
na plebanii w Matarni oraz przed szkołą w Kokoszkach.

01:22:30.760 --> 01:22:34.550
I moim zdaniem opatrzenie słupka tablicą informacyjną zapobiega

01:22:34.560 --> 01:22:37.670
fałszywej interpretacji, wskazuje na funkcję symboliczną obiektu.

01:22:37.680 --> 01:22:41.650
Natomiast jeśli tej informacji nie ma, że to nie jest to miejsce, to są nieporozumienia.

01:22:41.660 --> 01:22:45.130
Także tu mamy przykład z Muzeum Drugiej Wojny Światowej, gdzie to

01:22:45.140 --> 01:22:50.190
jest bardzo jasno objaśnione. Kamień wyciągnięty z rzeki Nogat.

01:22:51.310 --> 01:22:56.430
Tutaj ten kamień był w posiadaniu Muzeum Miasta Gdańska.

01:22:56.440 --> 01:22:59.310
Został przeniesiony przed szkołę w Kokoszkach, ale tu również mamy

01:22:59.320 --> 01:23:04.590
informacje, więc może nie będzie tego nieporozumienia.

01:23:06.550 --> 01:23:09.630
Proszę Państwa, jest też na forach internetowych

01:23:09.640 --> 01:23:15.370
cała taka frakcja ludzi poszukujących tych zaginionych kamieni granicznych.

01:23:15.900 --> 01:23:20.130
Tutaj na przykład z forum "Stary Tczew" można zobaczyć, jak wręcz

01:23:20.140 --> 01:23:25.910
obsesyjnie przeglądane są różnego typu krawężniki, ogrodzenia, płoty.

01:23:25.920 --> 01:23:32.550
I tutaj ktoś rysę w kamieniu uważa za ślad po literze F, czyli właśnie

01:23:32.560 --> 01:23:38.070
Freie Stadt Danzig. Czyli widać, proszę Państwa, że ta reliktowa, materialna

01:23:38.080 --> 01:23:39.980
granica ludzi interesuje, jeżeli jest to

01:23:40.030 --> 01:23:42.890
dla ludzi ciekawe.

01:23:45.230 --> 01:23:49.910
Proszę Państwa i teraz przejdę do właśnie pewnego nieporozumienia.

01:23:51.400 --> 01:23:55.050
Kiedy otrzymałam ostatnią wersję programu naszej konferencji

01:23:55.460 --> 01:24:00.710
z irytacją spostrzegłam, że autokorekta Worda zamieniła użyte przeze mnie

01:24:00.720 --> 01:24:04.310
pojęcie granicy fantomowej na granicę frontową.

01:24:06.090 --> 01:24:11.220
Ślady tej radosnej twórczości firmy Microsoft znajdują się jeszcze w

01:24:11.230 --> 01:24:13.980
wersji programów angielskiej i niemieckiej.

01:24:15.260 --> 01:24:20.310
Muszę jednak przyznać, że w miarę zanurzania się w temat granicy

01:24:20.320 --> 01:24:25.630
realnej i fantomowej, moja irytacja stopniowo nikła, aż wreszcie kompletnie

01:24:25.640 --> 01:24:30.550
się uspokoiłam. Okazało się, że autokorekta Worda wprowadziła mnie na

01:24:30.560 --> 01:24:32.910
ciekawy trop interpretacyjny.

01:24:34.460 --> 01:24:36.940
Gdybyśmy bowiem zadali dziś pytanie

01:24:37.550 --> 01:24:42.620
jakie odcinki granicy Wolnego Miasta funkcjonują obecnie w pamięci kulturowej

01:24:43.400 --> 01:24:48.350
jako miejsca oficjalnie upamiętniane to odpowiedź brzmi

01:24:52.040 --> 01:24:57.910
Są to miejsca związane z granicą frontową, jaką we wrześniu

01:24:57.920 --> 01:25:02.230
tysiąc trzydziestego dziewiątego roku stała się granica Gdańska.

01:25:03.210 --> 01:25:06.580
Do ikonicznych wyobrażeń drugiej wojny światowej należy fotografia

01:25:06.590 --> 01:25:11.340
policjantów gdańskiej przełamujących szlaban graniczny w Kolibkach.

01:25:11.670 --> 01:25:15.480
Fotografia, ujęcie powtórzone następnie przez zwycięską

01:25:15.520 --> 01:25:16.320
nazistowską propagandę.

01:25:18.130 --> 01:25:19.460
Dzisiaj w Kolibkach,

01:25:20.890 --> 01:25:23.630
i tu jeszcze przepraszam, zanim jeszcze przejdę do tych

01:25:23.640 --> 01:25:25.430
współczesnych upamiętnień,

01:25:25.440 --> 01:25:29.130
proszę zobaczyć, że właśnie ikonami stają się te

01:25:30.280 --> 01:25:33.960
może nie zdjęcia codzienności przy granicy, tylko tych

01:25:33.970 --> 01:25:35.710
dramatycznych wydarzeń na granicy.

01:25:35.720 --> 01:25:39.570
Właśnie to przełamywanie szlabanu jak

01:25:40.850 --> 01:25:46.470
wejście policjantów, jak zdejmowanie polskich znaków.

01:25:47.170 --> 01:25:51.080
Jak to wygląda dzisiaj. Dzisiaj w Kolibkach, od kilku zaledwie lat,

01:25:51.090 --> 01:25:55.540
bo chyba od dwóch czy od trzech, miejscowa społeczność upamiętnia hrabiego

01:25:55.550 --> 01:26:00.120
Witolda Kukowskiego, który w okresie wyznaczania przebiegu

01:26:00.130 --> 01:26:05.220
północnej granicy Wolnego Miasta, pomiędzy Sopotem a Gdynią wykupił położony w

01:26:05.230 --> 01:26:09.450
Orłowie majątek, uszczuplając w ten sposób planowany wcześniej obszar

01:26:09.460 --> 01:26:14.740
terytorialny Wolnego Miasta. Zapłacił za to później śmiercią w lasach piaśnickich.

01:26:15.900 --> 01:26:18.920
Przejście graniczne w Kolibkach było pierwszym przejściem na

01:26:18.930 --> 01:26:20.420
granicy polsko- gdańskiej.

01:26:20.970 --> 01:26:22.920
Oznakowane symbolami państwowymi

01:26:22.930 --> 01:26:26.460
przejścia graniczne, które pokazywał w swoim referacie o symbolice

01:26:26.470 --> 01:26:26.880
Wolnego Miasta

01:26:27.230 --> 01:26:32.890
także profesor Jacek Friedrich, jako miejsce przenikania wrogich sobie etniczności

01:26:32.940 --> 01:26:36.740
i ideologii stały się miejscami szczególnie intensywnej

01:26:36.750 --> 01:26:39.010
agresji niemieckiej w momencie wybuchu wojny.

01:26:39.580 --> 01:26:44.460
To właśnie tutaj doszło do większości ataków, potyczek i

01:26:44.470 --> 01:26:47.270
fizycznej likwidacji przedstawicieli Rzeczpospolitej.

01:26:48.340 --> 01:26:51.650
I te dramatyczne wydarzenia związane z agresją niemiecką na polskich

01:26:51.660 --> 01:26:55.110
urzędników we wrześniu tysiąc dziewięćset trzydziestego dziewiątego roku

01:26:55.370 --> 01:26:57.380
zostały upamiętnione na pomnikach.

01:26:57.390 --> 01:26:59.670
Z czego pokażę kilka przykładów.

01:27:00.730 --> 01:27:04.940
Na przykład w Szumlesiu Szlacheckim

01:27:06.240 --> 01:27:10.730
mamy obelisk upamiętniający śmierć

01:27:10.740 --> 01:27:14.130
strażniczki granicznej, ewentualnie żony strażnika.

01:27:14.840 --> 01:27:16.810
Pani Gertrudy Burczyk.

01:27:17.970 --> 01:27:23.050
To jest upamiętnienie z lat siedemdziesiątych. Mamy też nowsze upamiętnienia.

01:27:23.680 --> 01:27:28.150
Przede wszystkim właśnie na tej dawnej granicy gdańsko- niemieckiej.

01:27:29.020 --> 01:27:32.950
Mamy pomnik poległych celników polskich w Malborku Kałdowie.

01:27:34.120 --> 01:27:37.990
Mamy pomnik w Szymankowie upamiętniający dwudziestu jeden Polaków

01:27:38.000 --> 01:27:40.670
inspektorów celnych, kolejarzy i członków ich rodzin.

01:27:41.610 --> 01:27:44.770
Mamy też na Zaspie pomnik bohaterów Szymankowa

01:27:44.780 --> 01:27:49.790
na cmentarzu w Zaspie. Mamy też obelisk w Tczewie na Skwerze Bohaterów Szymankowa.

01:27:50.660 --> 01:27:54.250
Te pomniki poległych urzędników są współcześnie żywymi miejscami

01:27:54.260 --> 01:27:58.430
społecznej i państwowej pamięci kulturowej, które są reaktualizowane w

01:27:58.440 --> 01:28:01.630
corocznych obchodach wybuchu drugiej wojny światowej.

01:28:02.450 --> 01:28:06.860
Także mogę ten wątek podarowanej mi przez autokorektę Worda

01:28:07.320 --> 01:28:12.120
interpretacji granicy frontowej podsumować, że ta realna granica stała się granicą

01:28:12.130 --> 01:28:17.160
frontową i że te dramatyczne wydarzenia na granicy frontowej mogły przejść do

01:28:17.170 --> 01:28:18.740
zasobu pamięci kulturowej.

01:28:18.980 --> 01:28:22.800
Natomiast codzienność na granicy zanikała w miarę stopniowego

01:28:22.810 --> 01:28:26.560
zaniku pamięci komunikatywnej, a także wymiany ludności.

01:28:27.050 --> 01:28:31.600
I dlatego właśnie w tych obecnych upamiętnieniach mamy tylko te upamiętnienia.

01:28:31.940 --> 01:28:33.860
Przejdę już do ostatniego, proszę Państwa,

01:28:34.030 --> 01:28:34.760
punktu.

01:28:35.570 --> 01:28:40.740
Fantomem może być też Wolne Miasto Gdańsk jako pewna jakość

01:28:40.750 --> 01:28:43.000
pokazywana w muzeach.

01:28:43.490 --> 01:28:44.830
Mieliśmy tutaj jak już

01:28:45.660 --> 01:28:50.890
wspomniałam w zeszłym roku wystawę, która miała towarzyszyć tej konferencji.

01:28:51.330 --> 01:28:54.510
Ja przypomnę tylko, że zgodnie z ujęciem Pierre Nory, jedną z

01:28:54.520 --> 01:28:57.390
najważniejszych instytucji pamięci kulturowej są muzea.

01:29:00.070 --> 01:29:05.440
Latem tego roku prowadziłam badania na zachodnim kresie, tak zwanego korytarza.

01:29:05.450 --> 01:29:09.560
Także zwracam też uwagę na to, czy ta granica polsko- niemiecka była

01:29:09.570 --> 01:29:14.020
upamiętniana po obu stronach dawnej granicy, ponieważ wydaje mi się, 

01:29:14.210 --> 01:29:18.660
że przywoływanie tych tematów w wystawach muzealnych podtrzymuje w pewien sposób

01:29:18.670 --> 01:29:21.380
i fantom granicy i fantom danego miasta.

01:29:21.890 --> 01:29:26.320
Możemy więc na koniec już i mojej prezentacji i może będzie to jakiś

01:29:26.370 --> 01:29:29.930
temat do rozmowy, możemy się zapytać, czy w Gdańsku w ogóle jest

01:29:29.980 --> 01:29:34.890
miejsce na obecność Wolnego Miasta, na fantom Wolnego Miasta w wystawie

01:29:34.900 --> 01:29:38.730
stałej. Do tej pory mieliśmy raczej wystawy czasowe.

01:29:39.040 --> 01:29:43.290
Wiemy, że w Lubece, o którym nam odpowiedział profesor Loew

01:29:43.780 --> 01:29:50.330
istnieje taka izba regionalna poświęcona Gdańskowi Danziger Haus

01:29:50.340 --> 01:29:53.970
Dom Gdański, ale jest otwarty tylko przez dwie godziny w tygodniu.

01:29:53.980 --> 01:30:00.630
Tutaj mamy zdjęcie z wnętrza tego muzeum i to jest przykład takiego

01:30:00.640 --> 01:30:01.190
typowego muzeum

01:30:02.190 --> 01:30:07.140
ojczyźnianego Heimatmuseum albo Heimatstube. Ja jestem ostatnio

01:30:07.170 --> 01:30:12.030
bardzo zafascynowana książką o tak zwanych dzikich muzeach.

01:30:13.020 --> 01:30:16.310
Dzikie w znaczeniu nie oswojone jest tutaj to odwołanie do

01:30:16.320 --> 01:30:20.910
antropologii Clauda Levi- Straussa, którym mówił właśnie o umyśle cywilizowanym

01:30:20.920 --> 01:30:22.230
i umyśle nieoswojonym.

01:30:22.700 --> 01:30:28.850
I jako właśnie takie dzikie muzea Angela Janelli określa muzea

01:30:28.860 --> 01:30:33.250
tworzone oddolnie, za pomocą inicjatywy pewnego towarzystwa, za pomocą pewnej

01:30:33.260 --> 01:30:40.850
fascynacji, namiętności wręcz, która nie oddziela prezentacji

01:30:40.860 --> 01:30:41.140
od zasobów.

01:30:43.110 --> 01:30:46.720
Więc tu już kończę swoją prezentację przedstawieniem w kilku

01:30:46.730 --> 01:30:51.700
slajdach strefy historycznej Wolne Miasto Gdańsk, stałego muzeum

01:30:51.710 --> 01:30:54.680
istniejącego od dwa tysiące dziewiątego roku.

01:30:54.810 --> 01:30:59.360
Widzimy właśnie tutaj tę fascynację przedmiotem, tym nagromadzeniem przedmiotów.

01:31:00.190 --> 01:31:04.660
Tutaj mają Państwo slajdy, a prezesa Towarzystwa Przyjaciół

01:31:04.670 --> 01:31:07.120
Gdańska, który prowadzi to muzeum,

01:31:07.130 --> 01:31:08.500
zaprosiłam na dzisiejszą

01:31:10.420 --> 01:31:15.130
prelekcję, pan Piotr Mazurek, więc też można by oczywiście porozmawiać.

01:31:15.780 --> 01:31:20.550
Na ile jest miejsce w Gdańsku na stałe przedstawienie, na prezentację

01:31:20.600 --> 01:31:24.060
Wolnego Miasta Gdańska. Bardzo Państwu dziękuję za cierpliwość.

01:31:29.800 --> 01:31:30.270
Serdecznie

01:31:30.280 --> 01:31:31.120
dziękuję.

01:31:32.050 --> 01:31:36.570
Jeszcze w kwestiach akurat granicznych to Wolne Miasto przetrwało w

01:31:36.580 --> 01:31:41.460
granicach diecezji gdańskiej, jeszcze szmat czasu, a w prawodawstwie

01:31:41.470 --> 01:31:46.600
niemieckim, które klasyfikowało wszystkie osoby, które tutaj urodziły się na

01:31:46.610 --> 01:31:50.440
dawnym terytorium Wolnego Miasta Gdańska, bardzo długo przyznając im

01:31:50.450 --> 01:31:54.070
również obywatelstwo niemieckie.

01:31:55.650 --> 01:32:00.180
Do lat osiemdziesiątych w zasadzie to trwało, a więc rzeczywiście

01:32:00.190 --> 01:32:04.380
tutaj mamy szalenie szerokie pole do popisu badawczego.

01:32:04.390 --> 01:32:07.840
Serdecznie dziękuję za ten wygłoszony referat i proszę Państwa,

01:32:07.850 --> 01:32:08.400
otwieram dyskusję.

01:32:10.400 --> 01:32:14.170
Mamy sporo czasu i widzę już pierwszych kandydatów.

01:32:14.180 --> 01:32:18.430
Ja będę Państwu podawał mikrofon. Doktor Daniluk.

01:32:20.230 --> 01:32:24.050
Dobrze, dziękuję, ja mam pytanie do Pana, Panie profesorze Loew.

01:32:24.580 --> 01:32:28.520
Wspomniał Pan w swoim wykładzie dwu czy trzykrotnie o Ani Kalene, tej znanej

01:32:28.530 --> 01:32:31.360
polityczce, jednej z najbarwniejszych takich postaci.

01:32:31.910 --> 01:32:32.760
Mnie zaintrygowało,

01:32:32.770 --> 01:32:36.690
powołał się Pan na jej zapiski w pamiętniku i mam dwa pytania, ten

01:32:36.700 --> 01:32:42.630
pamiętnik opublikowany? Nie. Ok, to drugie pytanie będzie po sesji, a jeszcze

01:32:42.640 --> 01:32:47.760
jedno, zapiski tego pamiętnika jak sięgają dużo wstecz, one są prowadzone

01:32:48.130 --> 01:32:50.730
tylko dla okresu powojennego czy przedwojennego?

01:32:50.790 --> 01:32:54.650
To jest jedno pytanie, a drugie kiedy siedem czy osiem lat temu po raz

01:32:54.660 --> 01:32:59.600
pierwszy trafiłem na rat der danziger, na stronę internetową, ona była

01:32:59.610 --> 01:33:07.030
zarejestrowana, się zdziwiłem z końcówką, z domeną vc. To jest jakieś Vanuatu,

01:33:07.170 --> 01:33:13.890
państwo w Oceanii i tak, wiem, że tej strony już nie ma, natomiast

01:33:14.510 --> 01:33:18.880
taką uśmiechnąłem się i pytanie czy Pan może jakoś to skomentować

01:33:18.890 --> 01:33:20.630
Czy ich działalność dzisiaj jest

01:33:21.440 --> 01:33:24.200
nie wiem, czy oni mieli jakieś, czy pan wie, czy mieli jakieś problemy z

01:33:24.210 --> 01:33:24.750
rejestracją strony,

01:33:25.320 --> 01:33:29.250
czy oni specjalnie uciekli na jakąś taką egzotyczną.

01:33:29.260 --> 01:33:33.090
No to było dla mnie takie duże zaskoczenie, bo treść tam to była

01:33:33.100 --> 01:33:37.200
oczywiście to co Pan wspomniał, ich postulat od lat pięćdziesiątych et cetera,

01:33:37.210 --> 01:33:41.450
natomiast sama rejestracja na jakiejś takiej, ucieczka mam wrażenie na oceanie

01:33:41.820 --> 01:33:45.590
była ciekawą, właśnie było ciekawym takim przykładem właśnie czego

01:33:45.950 --> 01:33:49.870
problemów jakiś legislacyjnych dzisiaj czy czegoś innego to

01:33:49.880 --> 01:33:51.190
to tylko rzucam tak pytania.

01:33:52.010 --> 01:33:54.440
Ja może od razu może poprosimy o odpowiedzi.

01:33:54.450 --> 01:33:56.800
Tak, może na bieżąco będziemy w ten sposób to robić.

01:33:59.590 --> 01:34:06.860
Więc tak, dzienniki i autobiografia Ani Kalene zachowały się w

01:34:06.890 --> 01:34:10.030
archiwum państwowym w Hamburgu,

01:34:10.210 --> 01:34:15.970
jeżeli się nie mylę i obejmują kilka powojennych lat i jeżeli się nie

01:34:15.980 --> 01:34:22.860
mylę, to też okres ucieczki z Gdańska i też okres sprzed ucieczki.

01:34:23.140 --> 01:34:26.860
Ja się interesowałem tylko tym okresem już powojennym w związku z

01:34:26.870 --> 01:34:29.760
aktualnym projektem badawczym związanym też z historią Gdańska.

01:34:30.310 --> 01:34:32.320
Tom szósty bodajże.

01:34:33.100 --> 01:34:37.310
Czasy powojenne, ale to jest bardzo, bardzo ciekawe.

01:34:37.890 --> 01:34:43.820
Bardzo szczegółowe zapiski. Detale mogę Panu później jeszcze przekomunikować.

01:34:44.190 --> 01:34:50.550
Jeżeli chodzi o stronę rat der danziger, jeszcze do końca nie przebadałem

01:34:50.560 --> 01:34:54.470
historii organizacji gdańskich w ostatnich dwudziestu, trzydziestu

01:34:54.480 --> 01:34:59.590
latach. One się po części też podzieliły. Rat der danziger się bodajże

01:34:59.600 --> 01:35:03.890
usamodzielnił już od oficjalnych struktur Gdańskich, które się i tak

01:35:04.220 --> 01:35:05.850
same już rozpadały,

01:35:06.140 --> 01:35:08.650
zostały po części zlikwidowane, na nowo powstały.

01:35:08.660 --> 01:35:14.650
To jest związane z tym, że coraz mniej ludzi tam działa i to

01:35:15.060 --> 01:35:19.610
zależy już od inicjatywy poszczególnych jednostek, które tam

01:35:19.640 --> 01:35:28.210
jeszcze na tym kapitale symbolicznym chcą coś robić czy wypłynąć i ten rat der

01:35:28.220 --> 01:35:34.430
danziger, faktycznie jeśli tam byli też aktorzy, którzy mieszkali

01:35:34.440 --> 01:35:37.390
jakiś Karaibach czy jak na jakiś wyspach dalekich.

01:35:37.620 --> 01:35:41.480
Jakiś tam minister spraw zagranicznych Wolnego Miasta się przez

01:35:41.490 --> 01:35:46.210
jakiś ogłosił, który miał swoją siedzibę na jakiejś tam wyspie

01:35:46.220 --> 01:35:52.710
karaibskiej. Więc to jest już taki całkowity margines i plankton gdański.

01:35:53.150 --> 01:36:01.890
Niemniej, to są też jakieś te resztki tej woli, ratowania

01:36:02.530 --> 01:36:07.750
tych struktur Wolnego Miasta, więc to jeszcze trochę jest do przebadania fakt.

01:36:11.900 --> 01:36:15.100
Ja również mam pytanie do profesora Loewa, chociaż może najpierw

01:36:15.110 --> 01:36:19.800
a propos tej domeny nie na Karaibach tylko na Pacyfiku.

01:36:20.010 --> 01:36:25.520
Z tego co pamiętam, państwo w NATO w pewnym momencie próbowało jakoś

01:36:25.530 --> 01:36:30.520
swoją gospodarkę rozwinąć cyfrowo i chyba można było najtaniej

01:36:30.530 --> 01:36:32.320
kupić domenę właśnie w tamtym państwie.

01:36:32.330 --> 01:36:33.380
I chyba o to chodziło.

01:36:33.990 --> 01:36:39.080
A moje pytanie dotyczy tych organizacji gdańskich, a zwłaszcza

01:36:39.110 --> 01:36:40.840
tematyki tej wyborczej.

01:36:41.070 --> 01:36:43.290
Mówił pan, że w pięćdziesiątym pierwszym roku odbyły się wybory.

01:36:43.320 --> 01:36:47.640
Jaka frekwencja była, ile osób brało w nich udział i szerzej mówiąc,

01:36:47.990 --> 01:36:52.440
jaka była największa liczba aktywnych byłych gdańszczan w organizacjach?

01:36:52.450 --> 01:36:53.960
Czy da się to jakoś oszacować?

01:36:56.570 --> 01:37:02.480
Więc będzie można to wszystko przeczytać kiedyś w tekstach,

01:37:02.490 --> 01:37:08.740
które jeszcze powstaną, więc mówię teraz tylko z pamięci, bo oczywiście już

01:37:08.750 --> 01:37:15.920
część materiałów zbierałem. Stopień organizacji ziomkostwa gdańskiego

01:37:15.930 --> 01:37:21.640
należą do najwyższych wokół wszystkich organizacji niemieckich, 

01:37:21.650 --> 01:37:21.900
tak zwanych wypędzonych.

01:37:22.870 --> 01:37:24.000
Wyższy stopień 

01:37:24.010 --> 01:37:25.690
organizacji mieli tylko Niemcy

01:37:26.090 --> 01:37:31.760
nadbałtyccy z Estonii i z Łotwy, bo oni też byli pochodzenia raczej

01:37:31.770 --> 01:37:32.340
miejskiego albo

01:37:33.040 --> 01:37:39.060
należeli do elit społecznych. I z Gdańska

01:37:39.250 --> 01:37:42.900
oczywiście ten wysoki stopień organizacji też

01:37:42.910 --> 01:37:49.580
zależał od tego, że to przeważnie byli ludzie pochodzenia miejskiego. Na tych

01:37:49.590 --> 01:37:56.350
wyborach wydaje mi się, że ponad, nie chcę teraz

01:37:56.400 --> 01:37:59.570
kłamać i nie chcę tych liczb wymyślać, ale duże.

01:38:01.130 --> 01:38:04.960
Dość dużo ludzi wzięło w tym udział, między pięćdziesiąt tysięcy a sto

01:38:04.970 --> 01:38:11.420
tysięcy ludzi. Co na ogólną liczbę czterysta tysięcy byłych obywateli Wolnego

01:38:11.430 --> 01:38:13.500
Miasta jest całkiem dużo.

01:38:15.610 --> 01:38:19.240
W materiałach gdańskich też w Unser Danzig w czasopiśmie można

01:38:19.250 --> 01:38:23.780
przeczytać w ilu miejscach były punkty wyborcze, lokale wyborcze, gdzie

01:38:23.790 --> 01:38:26.090
postawiono urny,

01:38:26.100 --> 01:38:27.320
ilu ludzi tam się zbierało.

01:38:27.990 --> 01:38:34.630
Też są oczywiście liczby na temat ilości ludu gdańskiego, który

01:38:36.040 --> 01:38:41.340
przyjechał na Dni Gdańszczan, który organizowano rokrocznie w różnych

01:38:41.350 --> 01:38:41.880
miastach zachodnioniemieckich.

01:38:43.260 --> 01:38:47.220
Te liczby, jak wszystkie liczby, trzeba bardzo krytycznie oceniać.

01:38:47.610 --> 01:38:51.970
Bo w interesie organizatorów było oczywiście podwyższenie tych liczb.

01:38:52.590 --> 01:38:59.160
Też tak samo było z liczbami członków tego związku gdańszczan, które

01:38:59.190 --> 01:39:03.560
znalazłem informacje wcale nie były takie wysokie jak oficjalnie

01:39:03.570 --> 01:39:10.200
przedstawiono, były to, tak po niemiecku mówi się karten leichenczyli czyli to były

01:39:10.610 --> 01:39:16.940
członkowie martwe dusze

01:39:17.570 --> 01:39:21.580
ludzi, którzy kiedyś tam zgłosili swój

01:39:22.270 --> 01:39:25.540
akces do Organizacji Gdańskiej, potem już nikt jej płacili.

01:39:25.550 --> 01:39:26.860
dałej składki członkowskiej.

01:39:32.170 --> 01:39:37.280
Mirosław Koźbiał, ja tutaj do wystąpienia dr Marleny Sachy. Zabrakło mi

01:39:37.290 --> 01:39:41.940
tutaj zdjęcia w Pani prezentacji, kamienia, który jest w miejscowości Biała

01:39:41.950 --> 01:39:44.680
Góra, tuż za Piekłem, za granicą.

01:39:45.080 --> 01:39:49.740
Tam jest taki dosyć duży kamień z napisem Danzig, Tiegenhof i Zopot.

01:39:49.750 --> 01:39:51.380
Co to jest za kamień?

01:39:51.390 --> 01:39:53.040
Nie wiem, jakby Pani mogła.

01:39:54.480 --> 01:39:59.250
Ale on jest do dzisiaj ten kamień i on jest bardzo ładny i drugie, nie

01:39:59.260 --> 01:40:04.630
wspomniała nic Pani o jakby przejściach granicznych, jeszcze które do dzisiaj się zachowały.

01:40:04.640 --> 01:40:08.630
Ja w dwa tysiące czwartym roku uczestniczyłem w takim rajdzie na raty

01:40:09.110 --> 01:40:12.770
przez Gdański Klub Turystyki Pieszej Bąbelki był organizowany.

01:40:12.780 --> 01:40:15.530
To było kilka etapów śladem właśnie granicy Wolnego Miasta.

01:40:15.900 --> 01:40:19.940
Było wtedy jeszcze kilka takich kamieni granicznych wkopanych,

01:40:19.950 --> 01:40:23.030
których już dzisiaj prawdopodobnie nie ma, bo zostały sprywatyzowane

01:40:23.060 --> 01:40:24.700
przez kogoś, przez kolekcjonerów.

01:40:24.750 --> 01:40:25.300
Najpewniej.

01:40:27.140 --> 01:40:30.260
No ale szkoda, że wtedy nie powstała jakby jakaś inwentaryzacja, gdzie

01:40:30.630 --> 01:40:36.530
gdzie one są, ale przechodziliśmy koło właśnie punktów granicznych koło

01:40:36.540 --> 01:40:40.390
strażnic, które jeszcze do dzisiaj służą ludziom jako mieszkania normalne.

01:40:41.380 --> 01:40:45.170
Znaczy, to są bardzo, bardzo dobre postulaty i to pokazuje to, że jest

01:40:45.180 --> 01:40:48.430
zainteresowanie tą granicą reliktową.

01:40:49.380 --> 01:40:52.230
Tylko tak to mogę skomentować i bardzo dobrze,

01:40:52.240 --> 01:40:54.390
że takie zainteresowanie jest. Natomiast co do kamienia,

01:40:54.400 --> 01:40:58.290
no ja pokazałam grafikę, jakby plan tego kamienia.

01:40:58.960 --> 01:41:01.570
Projekt tego kamienia pokazałam na slajdzie.

01:41:06.490 --> 01:41:08.790
No dobrze, to nic nie powiem na ten temat, bo nie wiem.

01:41:12.460 --> 01:41:18.730
Tak ja może nie pytanie, ale takie do dopowiedzenia. Pierwsze do

01:41:18.950 --> 01:41:27.360
działań, badań profesora Loewa dlatego, że dokumentacji procesu albo

01:41:27.370 --> 01:41:29.460
Alberta Forstera albo

01:41:31.000 --> 01:41:33.190
Richarda Hildebrandta

01:41:34.030 --> 01:41:42.140
są materiały ze służb specjalnych Polski Ludowej, z rozpracowania

01:41:42.150 --> 01:41:42.800
środowiska gdańskiego

01:41:44.950 --> 01:41:50.280
w Niemczech i między innymi tam są po prostu doniesienia agentury co

01:41:50.290 --> 01:41:57.100
kto mówi i jaką pozycję zajmuje w środowisku niemieckim.

01:41:57.110 --> 01:42:02.220
To może niecodzienna kolekcja i by tam Pan nie szukał, ale część

01:42:02.230 --> 01:42:09.020
materiałów z procesu powojennego obejmuje też aktywność środowiska gdańskiego

01:42:09.850 --> 01:42:14.140
w Niemczech i warto, to jest w zasobach Instytutu Pamięci Narodowej.

01:42:14.150 --> 01:42:16.140
Dzisiaj zdigitalizowane, więc

01:42:16.460 --> 01:42:22.510
bez kłopotu pan uzyska dostęp, tylko trzeba wyszukać materiały.

01:42:22.520 --> 01:42:26.690
To jest proces albo Forstera, albo Hildebranda już nie pamiętam.

01:42:27.430 --> 01:42:28.880
Który z nich?

01:42:29.710 --> 01:42:32.700
Natomiast taka jeszcze informacja do wystąpienia Pani profesor Bożeszkowskiej

01:42:32.710 --> 01:42:38.040
W dziewięćdziesiątym pierwszym roku z Izraela do mnie napisał

01:42:38.370 --> 01:42:41.760
człowiek, który w Sopocie w Gdańsku nazywał się Lucjan Tempel.

01:42:43.530 --> 01:42:48.180
On wywodził się z rodziny żydowskich polskich emigrantów.

01:42:48.190 --> 01:42:51.460
Jego tata był kawalerem Orderu Virtuti Militari.

01:42:51.860 --> 01:42:57.760
U nich w domu mówiło się po polsku. On cytował w

01:42:57.770 --> 01:43:03.680
dziewięćdziesiątym drugim roku, jak się spotkaliśmy cytował Mickiewicza i Słowackiego.

01:43:05.070 --> 01:43:10.100
On w sposób pełni świadomy trafił do gimnazjum macierzy szkolnej.

01:43:10.110 --> 01:43:11.640
Tam robił maturę.

01:43:13.190 --> 01:43:16.860
Spędziliśmy dwa dni ze sobą, o żadnych

01:43:18.500 --> 01:43:24.230
akurat doświadczeniach antysemickich ze szkoły nie

01:43:24.240 --> 01:43:31.050
mówił, tylko, że on był młodym chłopcem, który trafił do polskiej szkoły, władając

01:43:31.060 --> 01:43:35.170
czy mówiąc po prostu, władając polskim jako pierwszym swoim językiem.

01:43:35.180 --> 01:43:39.940
Ja myślę, że to Pani również powinna brać pod uwagę w badaniach. Że czy

01:43:39.950 --> 01:43:46.050
Dworetzki czy Meisler, ludzie z rodzin wywodzących się z Polski, przynajmniej w

01:43:46.060 --> 01:43:48.250
części trafiali do polskiej szkoły

01:43:48.260 --> 01:43:49.890
i okazywało się, że oni jako

01:43:50.040 --> 01:43:54.370
dzieci z tych rodzin z polskimi paszportami nie znali języka

01:43:54.840 --> 01:43:59.710
niemieckiego. Jeszcze jeden element taki, który się pojawił w mojej refleksji

01:44:00.070 --> 01:44:04.470
do trzeciego trzeciego roku to kilkutysięczne środowisko

01:44:04.900 --> 01:44:06.610
imigrantów z Polski żydowskich

01:44:06.620 --> 01:44:10.570
Nie założyło żadnej polsko

01:44:11.490 --> 01:44:13.000
Żydowskiej organizacji.

01:44:13.350 --> 01:44:19.140
Dopiero w momencie agresji narodowych socjalistów i wyparcia z

01:44:19.150 --> 01:44:19.660
gdańskiego społeczeństwa

01:44:20.610 --> 01:44:25.640
ci ludzie zaczęli zakładać organizacje zawodowe, gdzie w nazwach

01:44:25.650 --> 01:44:30.680
pojawił element polski, polsko żydowski i tak dalej.

01:44:31.290 --> 01:44:36.040
l to od tego też nie można abstrahować gdy mówi się o tych relacjach

01:44:36.050 --> 01:44:40.480
wzajemnych między mniejszością polską a mniejszością żydowską na terenie

01:44:40.490 --> 01:44:47.830
Wolnego Miasta Gdańska. Sprostuję, bo ja faktycznie powiedziałam Dworetzki,

01:44:47.840 --> 01:44:52.170
potem się poprawiłam Mira Ryczke Kimmelman. Gertrud Dworetzki chodziła do

01:44:52.180 --> 01:44:52.650
Victoriashule.

01:44:53.160 --> 01:44:56.150
Tak i w trzydziestym trzecim roku już wyemigrowała do Niemiec,

01:44:56.160 --> 01:45:00.270
ponieważ na studia. Natomiast Mira Ryczke Kimmelman pochodziła z

01:45:00.280 --> 01:45:03.590
polskojęzycznej rodziny, z Polski, jak również jej rodzina.

01:45:03.600 --> 01:45:05.730
I tam też wspominam Schmandtów,

01:45:05.740 --> 01:45:09.510
na przykład to było całe kuzynostwo, z rozgałęzionej rodziny, która

01:45:09.520 --> 01:45:15.950
przyszła z terenu Wielkopolski które poszło do właśnie do gimnazjum polskiego.

01:45:16.230 --> 01:45:20.920
Jest, znała polski i co jeszcze więcej, bo ona przekazała ten polski

01:45:20.930 --> 01:45:25.010
swoim dzieciom w Stanach Zjednoczonych, zarówno polski, jak i niemiecki.

01:45:25.020 --> 01:45:29.200
Jej mąż oprócz tego po wojnie, wyszła również za polskiego Żyda

01:45:29.210 --> 01:45:30.620
z Tomaszowa Mazowieckiego.

01:45:30.850 --> 01:45:35.350
Jest takim szczególnym przypadkiem, gdzie przekazała języki

01:45:35.390 --> 01:45:38.860
wschodnioeuropejskie swoim dzieciom w Stanach Zjednoczonych. Także synowie,

01:45:38.870 --> 01:45:44.040
przyjeżdżając z nią do Gdańska w latach dziewięćdziesiątych znali polski, więc

01:45:44.050 --> 01:45:47.760
tutaj nie możemy, ten od razu chciałabym argument też, jakby nie bo

01:45:47.980 --> 01:45:51.950
tu jest osoba, która w sposób bardzo świadomy i też, a ona pokazywała i

01:45:51.960 --> 01:45:53.070
to też jest ciekawe.

01:45:53.460 --> 01:45:56.610
Między innymi podczas swoich tych przyjazdów w latach

01:45:56.620 --> 01:46:01.490
dziewięćdziesiątych to ona podjęła się na przykład starania, żeby upamiętnić synagogę

01:46:01.500 --> 01:46:08.030
sopocką, ale też podjęła starania o to, żeby na listach zamordowanych uczniów

01:46:08.080 --> 01:46:12.190
gimnazjum polskiego zostały umieszczone również nazwiska żydowskich

01:46:12.200 --> 01:46:13.890
uczniów, czego nie było wcześniej.

01:46:14.160 --> 01:46:16.550
Utrzymywała kontakt między innymi z Lendzionem.

01:46:16.980 --> 01:46:18.110
Spotykała się 

01:46:18.180 --> 01:46:22.430
i też korespondowała z wieloma osobami, właśnie z uczniami.

01:46:22.440 --> 01:46:25.030
Także ona w sposób zdywersyfikowany to pokazała.

01:46:25.040 --> 01:46:28.630
Tu nie można powiedzieć tak, jak u Meislera to jak najbardziej można też

01:46:28.640 --> 01:46:30.390
powiedzieć, że to jest chłopiec niemiecki.

01:46:30.990 --> 01:46:34.230
Tak naprawdę jeszcze do tego, który w ogóle się w niewielkim

01:46:34.240 --> 01:46:38.570
stopniu poczuwał do żydowskiej tożsamości wrzucony do polskiego gimnazjum.

01:46:38.720 --> 01:46:41.310
Ale Mira Ryczke Kimmelman to jest inny przykład.

01:46:56.110 --> 01:46:59.100


01:46:59.110 --> 01:46:59.690
Dziękuję.

01:47:01.090 --> 01:47:03.870
Mogłem przysłuchiwać się dwóm pierwszym prezentacjom ale mam pytanie

01:47:03.900 --> 01:47:10.540
do dr Magdaleny Sachy. Pani przedstawiła pewny przykład studiow granic

01:47:10.550 --> 01:47:10.620
nie

01:47:10.620 --> 01:47:12.860
(nienamacalnych,)

01:47:12.860 --> 01:47:17.410
i również tych niematerialnych aspektów granic, ale kiedy mówimy o

01:47:17.420 --> 01:47:22.650
pierwszych latach Wolnego Miasta Gdańska, ta granica w moim przekonaniu grała

01:47:22.770 --> 01:47:27.670
pewną istotną rolę, ponieważ sprawiła, że ten status Wolnego Miasta stał

01:47:27.680 --> 01:47:29.830
się namacalny dla lokalnej ludności.

01:47:31.020 --> 01:47:34.420
Ta ludność uzyskała nowe paszporty, nowe symbole, które były

01:47:34.430 --> 01:47:37.490
abstrakcyjne, natomiast kiedykolwiek ludzie usiłowali usiłował, przykryć,

01:47:37.730 --> 01:47:39.070
przekraczali granice

01:47:39.080 --> 01:47:42.460
zdawali sobie sprawę, że byli wtedy obywatelami Wolnego Miasta

01:47:43.380 --> 01:47:47.600
i nie wiem czy profesor Loew o tym mówił, ale we wspomnieniach wielu gdańszczan

01:47:49.140 --> 01:47:53.460
można znaleźć ten wpływ granic na codzienne życie.

01:47:53.490 --> 01:47:57.100
To napotkanie na granicę grało naprawdę istotną rolę w tych

01:47:57.110 --> 01:47:58.530
wspomnieniach i myślę,

01:48:00.070 --> 01:48:06.480
że wiele badań, gdzie dotyczy tego kraju, że granice manifestują państwowość.

01:48:06.490 --> 01:48:10.440
Jest to symbolem, ale myślę, że w przypadku Wolnego Miasta i taki był

01:48:10.450 --> 01:48:12.230
też ten tytuł,

01:48:12.530 --> 01:48:16.790
nazwa konferencji, niechciany kompromis w przypadku Wolnego Miasta Gdańsk.

01:48:16.820 --> 01:48:18.380
To było to przeciwieństwo.

01:48:18.420 --> 01:48:21.090
Ta granica, szczególnie w propagandzie niemieckiej, była protestem

01:48:21.350 --> 01:48:22.640
przeciwko wolnym miastom.

01:48:22.650 --> 01:48:26.880
Wspominanie granicy, wspominanie Traktatu Wersalskiego, a więc ta

01:48:26.890 --> 01:48:30.780
granica służyła temu, aby podważać państwowość, co dla wielu

01:48:31.020 --> 01:48:34.410
teoretyków granic jest bez sensu, ale myślę, że tak właśnie było w

01:48:34.420 --> 01:48:35.670
przypadku Wolnego Miasta Gdańska.

01:48:36.970 --> 01:48:39.580
Ja bardzo dziękuję, ale może rzeczywiście nie powiedziałam, z jakiej

01:48:39.590 --> 01:48:43.800
perspektywy prowadzę swoje badania.

01:48:43.810 --> 01:48:47.300
I to jest jednak perspektywa współczesnego mieszkańca Gdańska,

01:48:48.040 --> 01:48:54.360
Trójmiasta, pochodzącego z tej ludności, która z Gdańskiem nie ma nic

01:48:54.370 --> 01:48:58.380
wspólnego z przeszłością Gdańska. Więc to, co rzeczywiście mnie interesuje, to

01:48:58.390 --> 01:48:58.650
jest to

01:48:59.840 --> 01:49:06.270
czy, i jeśli tak, to dlaczego granica Wolnego Miasta Gdańska w ogóle

01:49:06.280 --> 01:49:08.430
przetrwała jako granica fantomowa

01:49:08.460 --> 01:49:11.770
w świadomości tej ludności napływowej, która dzisiaj mieszka w

01:49:11.780 --> 01:49:15.090
Gdańsku. Może rzeczywiście niedobrze,

01:49:15.140 --> 01:49:18.950
dziękuję bardzo Panu, że nie powiedziałam tego jasno.

01:49:20.070 --> 01:49:25.180
Teraz dopiero widzę, jak pewne założenia, które są dla mnie, dla nas

01:49:25.190 --> 01:49:30.180
oczywistością, jak czasami powinny być jeszcze raz wyartykułowane, bo rzeczywiście

01:49:30.190 --> 01:49:35.460
to co fascynuje, to jest to pytanie, po co w ogóle dzisiejsi współcześni

01:49:35.470 --> 01:49:41.180
mieszkańcy Gdańska, Trójmiasta, regionu Kaszub mieliby w ogóle interesować się

01:49:41.550 --> 01:49:44.500
przebiegiem granicy Wolnego Miasta Gdańska.

01:49:44.510 --> 01:49:45.760
To nie jest ich granica.

01:49:46.210 --> 01:49:49.570
Oni nie mają z tym żadnych doświadczeń.

01:49:50.080 --> 01:49:55.580
Dzisiaj też jesteśmy w takim punkcie pewnej propagandy anty

01:49:55.590 --> 01:49:59.130
gdańskiej, gdzie w ogóle wspominanie Wolnego Miasta Gdańska,

01:49:59.500 --> 01:50:04.650
jego granic może być czasem opacznie rozumiane jako dążenie do separatyzmu.

01:50:05.540 --> 01:50:11.480
Dlatego też stawiamy sobie pytanie, żałuję faktycznie bardzo,

01:50:11.490 --> 01:50:15.730
jeszcze dziękuję za pokazanie tej perspektywy, ale rzeczywiście

01:50:15.740 --> 01:50:21.230
chodzi mi o funkcjonowanie tej granicy w naszej świadomości współczesnych

01:50:21.240 --> 01:50:26.030
mieszkańców. Myślę, że ta granica przetrwa jako granica fantomowa bo może stać się po

01:50:26.040 --> 01:50:30.730
prostu atrakcją turystyczną. Na końcu zadecyduje o tym popkultura 

01:50:30.740 --> 01:50:42.760
i turyści. Może trochę szkoda. Dziękuję bardzo jeszcze raz.

01:50:42.770 --> 01:50:46.160
Pytanie do wszystkich prelegentów i prelegenta.

01:50:46.170 --> 01:50:51.270
Ale również pytanie do pozostałych, obecnych tu Polaków.

01:50:53.820 --> 01:50:56.000
Mówiliśmy o pamięci Wolnego Miasta Gdańska.

01:50:56.010 --> 01:51:00.850
Chciałbym zapytać, czy Państwo mogą udzielić jakiejś krótkiej odpowiedzi.

01:51:02.460 --> 01:51:02.830
Gdy.

01:51:09.550 --> 01:51:11.160
Przedstawiono przypadek, przykład Wolnego Miasta Gdańska

01:51:12.820 --> 01:51:15.280
w podręcznikach przed rokiem tysiąc dziewięćset osiemdziesiątym

01:51:15.290 --> 01:51:19.630
dziewiątym i po osiemdziesiątym dziewiątym, oraz współcześnie.

01:51:22.750 --> 01:51:23.670
Jak to jest przedstawiane?

01:51:30.280 --> 01:51:33.350
Dzień dobry, nazywam się Kazimierz Netka, jestem dziennikarzem,

01:51:33.360 --> 01:51:35.340
pracuję dla portalu pulsarowy.pl

01:51:35.350 --> 01:51:36.250
gazeta internetowa.

01:51:36.580 --> 01:51:39.670
Chciałbym się odnieść do całości konferencji i zapytać o taką rzecz,

01:51:40.420 --> 01:51:43.230
Dlaczego na tę konferencję nie zaproszono, żeby mogli się wypowiedzieć

01:51:43.240 --> 01:51:45.590
reprezentanci organizacji kresowych?

01:51:46.730 --> 01:51:49.860
Jest tutaj strona niemiecka, jest strona kaszubska i wydaje mi się,

01:51:49.870 --> 01:51:51.930
że ten dialog, te rozmowy

01:51:51.940 --> 01:51:56.240
ta dyskusja prowadzona jest pomiędzy osobami związanymi z

01:51:56.250 --> 01:52:00.670
organizacjami kaszubskimi i z Niemcami, ponad głowami mieszkańców Gdańska.

01:52:00.680 --> 01:52:03.350
Dlaczego nie ma tutaj reprezentantów organizacji Kresowych?

01:52:03.430 --> 01:52:07.760
Chodzi oczywiście o ekspatriantów, ludzi z kresów wschodnich

01:52:07.770 --> 01:52:08.050
drugiej Rzeczpospolitej.

01:52:19.080 --> 01:52:25.240
Nie wiem kto co ma teraz powiedzieć, proszę bardzo, może czy tu może

01:52:25.250 --> 01:52:26.440
tutaj do Pana?

01:52:26.450 --> 01:52:30.900
No ja nie jestem reprezentantem żadnej niemieckiej organizacji.

01:52:30.910 --> 01:52:34.120
Z tego co wiem, kaszubskiej też nie.

01:52:35.210 --> 01:52:39.670
Moje nazwisko jest ukraińskie, ale czuję się Polakiem i jestem

01:52:39.700 --> 01:52:41.450
prelegentem i komentuję.

01:52:42.390 --> 01:52:44.480
Więc Pańskie tutaj pytanie

01:52:44.490 --> 01:52:46.380
wydaje mi się, że wynika z jakiegoś

01:52:47.360 --> 01:52:50.250
nieporozumienia. Przepraszam, jeśli, mogę coś dodać?

01:52:50.280 --> 01:52:55.010
Z tego co wiem, to ta konferencja była, zaproszenie na tą konferencję

01:52:55.020 --> 01:52:59.680
było we wszystkich możliwych mediach gdańskich, skierowane do szerokiego

01:52:59.690 --> 01:53:00.170
odbiorcy gdańskiego.

01:53:01.240 --> 01:53:07.290
Także każda osoba z kresowymi korzeniami, jak i każda organizacja

01:53:07.900 --> 01:53:13.630
były zaproszone. A oprócz tego, jeśli mówimy o drugim, dlaczego mówiąc o

01:53:14.180 --> 01:53:17.400
właśnie o Wolnym Mieście Gdańsku, 

01:53:17.780 --> 01:53:22.690
skoro jest to grupa, która nie jest z jednej strony dotknięta

01:53:22.720 --> 01:53:25.220
Wolnym Miastem Gdańsk.

01:53:25.230 --> 01:53:27.600
to dlaczego miałaby mieć osobny głos,

01:53:28.430 --> 01:53:30.360
odrębny wobec innych?

01:53:32.750 --> 01:53:34.220
A ja może jeszcze tylko że

01:53:35.470 --> 01:53:40.460
Dobrze, zachęcam bardzo, żebyście Państwo przeczytali listę organizatorów.

01:53:40.740 --> 01:53:41.530
Miasto Gdańsk

01:53:41.540 --> 01:53:43.770
chyba reprezentuje wszystkich mieszkańców Gdańska.

01:53:44.400 --> 01:53:48.870
Politechnika Gdańska reprezentuje chyba bardzo różne środowiska,

01:53:49.420 --> 01:53:55.550
Uniwersytet Gdański, Muzeum Gdańska, Muzeum Narodowe w Gdańsku oraz instytucje

01:53:55.560 --> 01:54:00.950
badawcze naukowe, nie społeczne, które się zajmują historią Gdańska.

01:54:00.960 --> 01:54:05.030
Stąd znalazły się instytucje też na przykład niemieckie.

01:54:05.590 --> 01:54:09.130
Bo jest to konferencja naukowa, ale jest otwarta dla wszystkich

01:54:09.160 --> 01:54:13.940
obywateli, też nieprofesjonalnych, zainteresowanych. Ja oprócz tego, jeszcze do tych 

01:54:13.950 --> 01:54:17.300
kaszubskich rzeczy bo tutaj ja czuję się w jakiś sposób wywołana.

01:54:17.310 --> 01:54:21.500
Instytut Kaszubski nie jest organizacją etniczną, łączy badaczy,

01:54:21.550 --> 01:54:25.160
którzy zajmują się tym terenem niezależnie od pochodzenia.

01:54:28.520 --> 01:54:31.390
Więc ta etniczność to nie jest ten punkt.

01:54:34.520 --> 01:54:38.570
Dzień dobry, ja nazywam się Włodzimierz Kessler i chciałbym z wielką

01:54:38.580 --> 01:54:42.710
przyjemnością powiedzieć o sobie, ich bin ein danziger.

01:54:43.910 --> 01:54:46.210
Połowa rodziny ze

01:54:46.260 --> 01:54:48.770
strony mojej mamy to kaszuby i kociewie.

01:54:49.100 --> 01:54:53.730
Natomiast druga połowa ze ze strony taty i nazwisko Kessler kiedyś było

01:54:53.740 --> 01:54:59.910
pisane o umlaut no to dzisiejszy Stanisławów, zabór akurat

01:55:01.630 --> 01:55:05.730
austriacki, dawne czasy. Powiem tak, w Gdańsku praktycznie mnie nikt nie

01:55:05.740 --> 01:55:08.390
pyta, a to nazwisko niemieckie?

01:55:09.380 --> 01:55:13.510
O profesor Friedrich też ma takie nazwisko i wiele, wiele osób.

01:55:14.350 --> 01:55:18.240
Ale poza Trójmiastem, to mi się często zdarza.

01:55:19.290 --> 01:55:20.710
Trochę pracuję w Szczecinie

01:55:20.720 --> 01:55:23.930
w tej chwili, tam jest wyłącznie ludność napływowa.

01:55:23.940 --> 01:55:28.710
Tam dookoła nie ma kaszubów, kociewiaków, danzigerów, sztetinerów

01:55:28.720 --> 01:55:29.330


01:55:29.480 --> 01:55:34.170
Po prostu wszyscy zostali wysiedleni i wyłącznie napływowa ludność

01:55:34.420 --> 01:55:40.470
nie tylko z kresów bo i z kieleckiego, z lubelskiego i tak dalej i tylko

01:55:40.480 --> 01:55:44.090
tyle chciałem powiedzieć. Kresowiacy wiadomo.

01:55:46.000 --> 01:55:49.490
No jak do Wrocławia przyjechali Wilniucy,

01:55:50.150 --> 01:55:55.750
przepraszam, Lwowianie, to do Gdańska Litwini.

01:56:00.550 --> 01:56:01.010
Dziękuję.

01:56:01.050 --> 01:56:06.860
Proszę Państwa, znaczy pewna forma akurat dyskusji

01:56:06.890 --> 01:56:07.950
proszę mi zostawić.

01:56:07.960 --> 01:56:10.660
Ja mam mikrofon i rządzę akurat tą dyskusją.

01:56:13.070 --> 01:56:16.020
Chciałbym, żebyśmy przeszli akurat tutaj do odpowiedzi również, które

01:56:16.030 --> 01:56:20.420
są związane przede wszystkim z kwestiami czysto naukowymi.

01:56:20.830 --> 01:56:24.540
Ja sobie zdaję sprawę, że mamy różne wrażliwości, ale to nie jest to

01:56:24.550 --> 01:56:30.490
miejsce, żebyśmy o swoich wrażliwościach tutaj w sposób, no taki.

01:56:35.280 --> 01:56:40.690
Doskonale, proszę bardzo tak to jest dobry głos. Do profesora Segreto

01:56:40.700 --> 01:56:48.630
mam pytanie co było publikowane, czego uczono przed

01:56:48.640 --> 01:56:52.600
upadkiem komunizmu. A więc przed upadkiem komunizmu, 

01:56:54.170 --> 01:56:54.800
jak to już ustaliliśmy z profesorem Kizikiem,

01:56:56.110 --> 01:57:01.930
przede wszystkim słyszeliśmy o aspektach polskich w Wolnym Mieście Gdańsku.

01:57:01.930 --> 01:57:05.060
(Wiele książek poświęconych)

01:57:05.060 --> 01:57:11.010
na edukację, aktywnościom sportowym i również fakt, że

01:57:11.020 --> 01:57:21.480
dziewięćdziesiąt procent mieszkańców Wolnego Miasta Gdańska deklarowało się jako Niemcy.

01:57:23.110 --> 01:57:24.440
Było to znane historykom.

01:57:26.980 --> 01:57:29.970
Ale nie rozpowszechniano tej informacji

01:57:31.850 --> 01:57:34.800
w społeczności postwojennej w Polsce.

01:57:36.380 --> 01:57:39.650
I napotkałem tutaj informację, podczas seminariów, moich studiów

01:57:39.680 --> 01:57:45.430
dowiedzieliśmy o działalności polonii. To była naprawdę żywa mniejszość.

01:57:45.440 --> 01:57:48.070
Mogliśmy dowiedzieć się wiele o jej działalności.

01:57:50.480 --> 01:57:55.900
I to wszystko zmieniło się po upadku komunizmu.

01:57:57.460 --> 01:58:02.410
Rozpowszechniano też wtedy nowe informacje do

01:58:02.420 --> 01:58:07.540
opinii publicznej, a więc zmiana miała miejsce wraz z upadkiem komunizmu.

01:58:09.390 --> 01:58:11.020
Przedtem

01:58:12.490 --> 01:58:16.820
prezentowano bardzo jednostronne ujęcie, więc spotkaliśmy się

01:58:16.830 --> 01:58:20.440
również z publikacją, gdzie mieliśmy do czynienia z polską aktywnością

01:58:20.450 --> 01:58:24.630
sportową na terenie Wolnego Miasta Gdańska, ale dotychczas nie opublikowano

01:58:24.660 --> 01:58:28.920
żadnej książki poświęconej niemieckim klubom sportowym.

01:58:29.430 --> 01:58:33.760
Jeśli chodzi o zdecydowaną większość lokalnych mieszkańców i taka

01:58:33.770 --> 01:58:36.110
sytuacja utrzymuje się do dzisiaj.

01:58:36.250 --> 01:58:38.910
I to jest jeden taki przykład dosyć jaskrawy.

01:58:41.100 --> 01:58:45.980
Są takie zagadnienia, na które trzeba byłoby sobie jeszcze raz, być może

01:58:45.990 --> 01:58:48.910
(uzmysłowić.)

01:58:48.910 --> 01:58:50.580
Historycy polscy i w ogóle

01:58:50.590 --> 01:58:55.760
trudno sobie wyobrazić badanie historii Polski bez Gdańska.

01:58:57.170 --> 01:59:00.820
To jest w ogóle niemożliwe, to znaczy ani dzieje nowożytne Gdańska są

01:59:00.830 --> 01:59:02.980
niezrozumiałe ani jakiekolwiek inne.

01:59:03.650 --> 01:59:06.480
Możemy z kolei badać na przykład historię Niemiec bez Gdańska.

01:59:06.990 --> 01:59:11.100
Czyli to nie jest żaden problem, albowiem można byłoby to badać z

01:59:11.110 --> 01:59:15.360
perspektywy zachodnioniemieckiej, z bawarskiej czy jakiejkolwiek innej, czyli

01:59:15.370 --> 01:59:18.000
Niemcy się obyć bez Gdańska.

01:59:18.530 --> 01:59:23.220
Polska nie i to jest jakby pierwsza rzecz, która odpowiada na kwestie

01:59:23.250 --> 01:59:28.670
pewnej dyskusji historyków. Albowiem to, co było napisane

01:59:28.820 --> 01:59:32.810
i pewien paradygmat badawczy, który w polskiej historiografii się

01:59:32.820 --> 01:59:37.850
pojawił, to jest paradygmat badawczy niezwiązany z kwestiami narodowymi,

01:59:37.960 --> 01:59:39.450
które Gdańska dotyczyły.

01:59:39.480 --> 01:59:43.110
Myślę o badaniach z końca dziewiętnastego z początku dwudziestego

01:59:43.120 --> 01:59:45.600
wieku, tylko o powiązaniach gospodarczych.

01:59:46.190 --> 01:59:51.280
To znaczy, wszyscy badacze zaczęli sobie uświadamiać, że bez

01:59:51.290 --> 01:59:57.400
wywozu, bez kwestii zbadania bilansu handlowego Gdańska nie jesteśmy nic w

01:59:57.410 --> 01:59:59.970
stanie powiedzieć na temat bilansu handlowego

02:00:00.050 --> 02:00:03.700
całej Rzeczpospolitej, albowiem takie są, a nie inne

02:00:04.090 --> 02:00:08.890
po prostu kwestie geograficznego położenia. Gdańsk był

02:00:09.070 --> 02:00:13.240
korkiem do Rzeczpospolitej i tą funkcję pełnił.

02:00:13.470 --> 02:00:18.740
Tutaj zostało to, jeszcze raz nawiązuję do tego krótkiego, krótkiej

02:00:18.750 --> 02:00:21.250
tej informacji z amerykańskiej prasy.

02:00:21.470 --> 02:00:26.740
To było również miasto kłopotliwe, ale nie należy się dziwić, że

02:00:26.790 --> 02:00:30.840
jeżeli przed czterdziestym piątym rokiem większość rzeczywiście publikacji

02:00:31.050 --> 02:00:37.080
jakby pomijała istotę funkcjonowania Gdańska w strukturze polskiej

02:00:37.110 --> 02:00:41.280
zarówno państwowej jak i strukturze gospodarczej, to oczywiście odwróciło

02:00:41.290 --> 02:00:42.900
się to po czterdziestym piątym roku.

02:00:42.910 --> 02:00:47.860
No bo to polscy właściciele archiwów, to polscy badacze przede wszystkim

02:00:47.870 --> 02:00:53.130
mają w tej chwili niemalże monopol na dostęp do tych materiałów.

02:00:53.170 --> 02:00:55.590
Czyli badania niemieckich historyków,

02:00:55.630 --> 02:00:59.740
oczywiście to mamy tutaj Petera Loewa wśród nas, ja się cieszę,

02:00:59.750 --> 02:01:01.380
że mamy akurat jeszcze badaczy

02:01:01.540 --> 02:01:06.450
niemieckich, ale badania nad Gdańskiem przede wszystkim są domeną

02:01:06.480 --> 02:01:08.870
historyków polskich.

02:01:08.880 --> 02:01:12.970
My mamy dostęp na bieżąco do tego materiału, który jest troszeczkę

02:01:12.980 --> 02:01:16.840
przetrzebiony, ale mimo wszystko istnieje w archiwum państwowym w Gdańsku czy do

02:01:16.850 --> 02:01:20.250
biblioteki Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk.

02:01:20.260 --> 02:01:21.390
I to jest naturalne.

02:01:22.090 --> 02:01:25.320
Jeszcze raz wracam, jest to naturalne również z tego punktu widzenia,

02:01:25.330 --> 02:01:28.160
że Niemcy dadzą się zbadać bez Gdańska.

02:01:28.450 --> 02:01:32.320
Polska bez Gdańska się zbadać nie da. Ale ja chyba troszeczkę inaczej

02:01:32.330 --> 02:01:38.100
zrozumiałam pytanie Pana profesora, jeśli można ja zrozumiałam pytania o pamięć.

02:01:38.130 --> 02:01:43.920
To było pytanie o pamięć. Ja już nie nawiązuję do tego, tylko po prostu do tej naszej dyskusji,

02:01:43.930 --> 02:01:46.140
którą tutaj w tym miejscu mamy.

02:01:46.170 --> 02:01:49.760
Znaczy się ma miejsce, prawda?

02:01:50.470 --> 02:01:52.840
Dotyczyło edukacji i dotyczyło pamięci.

02:01:54.750 --> 02:01:58.100
Tak więc, jeśli można powiedzieć to, że mówimy o pamięci, to tutaj

02:01:58.110 --> 02:01:59.150
się zgadzam jak najbardziej.

02:01:59.160 --> 02:02:04.030
To jest również kwestia, wynik przełomu demokratycznego, że

02:02:04.040 --> 02:02:09.750
dopuścił do pluralizacji spojrzeń, do wymiany. Tym do osiemdziesiątego

02:02:09.760 --> 02:02:10.290
dziewiątego roku

02:02:11.400 --> 02:02:15.810
kwestia niemieckiej, mimo wszystko, przeszłości była albo w pamięci

02:02:15.820 --> 02:02:22.030
rodzinnej, potomków gdańszczan z Wolnego Miasta Gdańska, czy też tu w regionie.

02:02:22.040 --> 02:02:26.690
Moja babcia mogę powiedzieć, chodziła do polskiej szkoły, Wyższej

02:02:26.700 --> 02:02:29.190
Szkoły Handlowej w Wolnym Mieście Gdańsku i to

02:02:29.310 --> 02:02:34.000
była część pamięci rodzinnej. Tak samo jak się tutaj, na kaszubów, tym

02:02:34.010 --> 02:02:36.720
niemniej nie była to część edukacji szkolnej.

02:02:38.080 --> 02:02:42.440
Tak, w ogóle i nie była częścią właśnie pamięci kulturowej Polski.

02:02:42.590 --> 02:02:44.970
To jeszcze wracając do tego co zostało powiedziane.

02:02:44.980 --> 02:02:47.670
Oczywiście historia Gdańska po czterdziestym piątym roku jest

02:02:47.680 --> 02:02:51.670
badana bez Niemców, to znaczy unika się używania słowa

02:02:51.790 --> 02:02:55.650
Niemiec. Bada się gospodarkę, ale nie ma, że 

02:02:55.680 --> 02:03:00.390
Niemcy mieszkali. Później mamy akurat okres multi- kulti, który

02:03:00.420 --> 02:03:05.910
wskazuje, że mamy tutaj Holendrów, Anglików, jakby spycha Niemców, prawda?

02:03:05.940 --> 02:03:08.430
Teraz już przechodzimy do tego etapu, że jesteśmy w stanie

02:03:08.580 --> 02:03:12.360
otwarcie mówić, że to było miasto niemieckie, związane

02:03:12.390 --> 02:03:18.050
gospodarczymi i politycznymi więzami. Wielokulturowość zhierarchizowana jako inny model

02:03:18.060 --> 02:03:22.790
jeśli chodzi o pamięć. Tego tak nie widzę dla nowożytności, albowiem i

02:03:22.800 --> 02:03:26.120
język urzędowy jest językiem niemieckim i

02:03:26.120 --> 02:03:28.160
(Pamięciolog.)

02:03:28.160 --> 02:03:30.290
Owszem, ale bardzo późno, prawda?

02:03:30.300 --> 02:03:33.830
Bardzo późno, to znaczy musimy, przynajmniej widać w tym całym

02:03:33.840 --> 02:03:37.930
materiale, że mamy do czynienia z patriotami.

02:03:38.340 --> 02:03:41.010
Rzeczywiście gdańskimi, bo to jest pierwszy poziom jakby

02:03:41.020 --> 02:03:46.660
patriotyzmu gdańskiego do początku dziewiętnastego wieku. Drugi to jest ten

02:03:46.670 --> 02:03:51.590
patriotyzm pruski, ale nie prusacki pruski, to znaczy dotyczy prowincji

02:03:52.160 --> 02:03:56.530
Prusy Królewskie i dopiero mamy ten trzeci etap, który się pojawia bardzo

02:03:56.540 --> 02:03:59.410
późno, kiedy Gdańsk się staje rzeczywiście miastem

02:03:59.490 --> 02:04:04.390
wielokulturowym albo więc zasysa pewne społeczności z zewnątr

02:04:04.400 --> 02:04:07.510
Ale zwróćmy uwagę, że mówimy cały czas o mieście bardzo ubogim

02:04:07.520 --> 02:04:10.220
w wieku dziewiętnastym, to jest ubogie miasto.

02:04:10.230 --> 02:04:11.970
To jest miasto prowincjonalne.

02:04:12.480 --> 02:04:15.100
Jak mówimy tutaj o stoczni, to zapominamy, że ta stocznia

02:04:15.110 --> 02:04:19.220
funkcjonowała tylko dzięki zamówieniom zewnętrznym, prawda?

02:04:19.920 --> 02:04:22.340
Miasto Gdańsk nie wytwarzało prawie, że nic.

02:04:22.350 --> 02:04:27.060
I to jednak niestety również w okresie międzywojnia miało miejsce, a

02:04:27.070 --> 02:04:30.050
więc nie było miastem również atrakcyjnym dla tych przybyszy

02:04:30.460 --> 02:04:32.730
z zewnątrz. A ruch kaszubski w Gdańsku

02:04:32.740 --> 02:04:34.190
no pojawia się bardzo późno.

02:04:34.350 --> 02:04:37.420
To są lata siedemdziesiąte, osiemdziesiąte dziewiętnastego wieku.

02:04:37.650 --> 02:04:43.980
Przepraszam, jeśli mogę. W tysiąc dziewięćset dwunastym roku w Gdańsku zostało założone

02:04:44.250 --> 02:04:47.130
Towarzystwo. Ale ja mówiłem o dziewiętnastym wieku. Ale my mówimy o Wolnym Mieście

02:04:47.140 --> 02:04:49.290
Gdańsku io dwudziestym wieku jesteśmy już.

02:04:49.900 --> 02:04:53.000
Więc jakby ten ruch kaszubski w dwudziestym wieku tutaj w Wolnym

02:04:53.010 --> 02:04:53.910
Mieście Gdańsku był.

02:04:54.430 --> 02:04:56.100
Ale ja o tym słowa nie powiedziałem, żeby nie było.

02:04:56.270 --> 02:04:59.680
Ja mówiłem o latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych

02:04:59.850 --> 02:05:02.490
dziewiętnastego wieku.

02:05:02.500 --> 02:05:06.090
Więc i wtedy rzeczywiście mamy tutaj napływ tej ludności.

02:05:06.100 --> 02:05:09.440
Ona wcześniej tu nie mogła napłynąć, no bo przecież ci ludzie nawet

02:05:09.450 --> 02:05:12.990
wolności przecież nie mieli, żeby wyjść z tych swoich wsi.

02:05:13.000 --> 02:05:17.820
Przecież mamy tutaj późny proces otrzymywania gospodarstw

02:05:17.830 --> 02:05:20.880
wiejskich w latach dopiero czterdziestych i pięćdziesiątych dziewiętnastego

02:05:20.890 --> 02:05:24.810
wieku się kończy. Ale jeśli może mówimy o Wolnym Mieście Gdańsku tutaj,

02:05:24.820 --> 02:05:26.920
więc jesteśmy w innej sytuacji.

02:05:26.930 --> 02:05:29.420
Wówczas możemy mówić o wielokulturowości

02:05:29.430 --> 02:05:34.280
zhierarchizowanej i to jest to przynajmniej, co widać w literaturze

02:05:35.230 --> 02:05:39.460
fikcjonalnej, autobiograficznej o Wolnym Mieście Gdańsku, tak i

02:05:39.470 --> 02:05:43.560
nawet jeżeli popatrzymy na to z perspektywy polskiej narracji,

02:05:45.660 --> 02:05:50.410
makro narracji to oprócz tego istnieją inne perspektywy

02:05:50.420 --> 02:05:53.570
patrzenia na Wolne Miasto Gdańsk.

02:05:53.720 --> 02:05:59.310
Właśnie wskazujące na to, że to były również obecne, żywotne

02:05:59.340 --> 02:06:02.000
mniejszości w tej społeczności.

02:06:09.210 --> 02:06:10.870
To j jest ciekawa debata.

02:06:10.900 --> 02:06:15.400
Może już przechodząca właśnie do takiej, co tam na szesnastą była

02:06:15.830 --> 02:06:21.880
ogłoszona, żebym powiedział tutaj z

02:06:21.890 --> 02:06:28.740
klasykiem miejscowym, że jestem za, a nawet przeciw to znaczy jestem za, ja się

02:06:28.750 --> 02:06:32.620
zgadzam ze wszystkim, co w tej debacie było powiedziane, tylko, że tam

02:06:32.650 --> 02:06:36.780
z jednej strony jest pytanie co rozumiemy

02:06:36.860 --> 02:06:39.140
ze wszystkich stron, co rozumiemy przez tą wielokulturowość.

02:06:39.970 --> 02:06:43.070
Oczywiście, my możemy mówić o pewnym

02:06:43.080 --> 02:06:47.950
rozumieniu tożsamości Gdańska nie tylko tam, jak się ludzie utożsamiają i

02:06:47.960 --> 02:06:51.310
z czym tylko jak ono,

02:06:51.340 --> 02:06:53.450
jakie ono stwarza

02:06:55.380 --> 02:07:00.310
wrażenie, wrażenie tożsamościowe na zewnątrz i

02:07:00.320 --> 02:07:07.090
rzeczywiście są, patrząc przez elitę lub przez tych, którzy mają tutaj, są

02:07:07.100 --> 02:07:13.750
członkami, nie tylko mieszkają w tym mieście, są członkami tej gminy miejskiej.

02:07:13.760 --> 02:07:14.310
i tak dalej.

02:07:14.550 --> 02:07:17.930
No to możemy mówić o mieście zdominowanym przez kulturę, która

02:07:17.940 --> 02:07:19.530
językowo jest niemiecka.

02:07:19.800 --> 02:07:25.310
Inne pytanie jest po prostu to, co jest słyszane na ulicach

02:07:25.320 --> 02:07:25.430
to

02:07:25.770 --> 02:07:30.560
To kto się tutaj pojawia, kto tutaj zjeżdża regularnie z różnych

02:07:30.570 --> 02:07:35.120
stron tutaj okolicznych. W Pradze zawsze

02:07:35.260 --> 02:07:38.880
był taki podobny spór czesko- niemiecki oczywiście o

02:07:38.890 --> 02:07:42.660
charakter miejsca i Niemcy zawsze mówili to nieważne, że tutaj ludzie

02:07:42.670 --> 02:07:47.720
mówią po czesku, ważne jest, że kamienie mówią po niemiecku. Ale to już jest

02:07:47.750 --> 02:07:50.940
dwudziesty wiek. Tutaj też jest zupełnie inna

02:07:50.950 --> 02:07:53.160
sytuacja Gdańsku, tylko, że

02:07:53.930 --> 02:08:00.100
Jedno jest jak gdyby właśnie ta

02:08:00.110 --> 02:08:06.550
hierarchiczność pod względem językowym i innym i drugie jest

02:08:06.560 --> 02:08:10.940
to jak to miasto żyje i kto tu jest. Czy ci tak zwani mali aktorzy

02:08:11.750 --> 02:08:17.420
historii i tutaj podchodzę do podstawowego pytania, jak oni się

02:08:17.430 --> 02:08:21.000
w ogóle czują, jak się utożsamiają. Bo mówiąc o

02:08:21.010 --> 02:08:25.300
wielokulturowości, jest niebezpieczeństwo, że my będziemy jednak

02:08:25.450 --> 02:08:29.220
w śladach tych narodowych historyków, że będziemy

02:08:29.230 --> 02:08:33.540
wrzucali nasze kategorie i nasze rozumienie odnośnie podstawowych

02:08:33.550 --> 02:08:39.070
kategorii, które wkraczają w to, co nazywamy wielością, że będziemy

02:08:39.100 --> 02:08:43.740
rzucali właśnie tę kategorię z powrotem na

02:08:43.750 --> 02:08:50.120
przeszłość, na wcześniejsze czasy, czy można opisać kultury?

02:08:51.170 --> 02:08:55.560
No oczywiście, że można opisać kultury poprzez etniczność albo językowość

02:08:55.570 --> 02:08:59.470
też w epoce przed narodowej, tak to znaczy przed tworzeniem

02:08:59.610 --> 02:09:01.120
się etnicznych narodów ale czy to było

02:09:01.290 --> 02:09:04.560
czy to było ważne, czy to bylo podstawowe, czy ta wielokulturowość nie

02:09:04.570 --> 02:09:09.240
polegała na tym, że ludzie, może polegała mniej na tym, że ludzie mówili

02:09:09.250 --> 02:09:15.840
różnymi językami, a raczej na tym, że reprezentowali różne środowiska

02:09:15.850 --> 02:09:20.750
społeczne, klasy społeczne, różne grupy społeczne i ten język i ta

02:09:20.760 --> 02:09:22.100
językowość była tylko takim

02:09:22.410 --> 02:09:27.000
symbolem albo takim asygnatem, bym powiedział, tej

02:09:27.010 --> 02:09:33.380
przynależności. Bo jeżeli ludzie w takich właśnie, na takich

02:09:33.390 --> 02:09:37.060
pograniczach, albo w takich środowiskach, które my dzisiaj nazywamy

02:09:37.070 --> 02:09:40.670
wielokulturowymi w przeszłości, jeżeli oni się spotykają z tym, że mówią

02:09:40.680 --> 02:09:44.700
innym językiem to oni nie mówią, to znaczy pierwszy takiej odruch nie jest

02:09:44.710 --> 02:09:47.100
to, że powie ach, to jest Polak, to jest kaszuba,

02:09:47.110 --> 02:09:51.600
to jest ten i owen, tylko że, pierwspierwsza konkluzja jest z

02:09:51.610 --> 02:09:53.260
jakiej społecznej on jest.

02:09:53.920 --> 02:09:57.310
I dlatego oni przechodzili, dlatego jeżeli aż do

02:09:57.320 --> 02:10:01.000
dziewiętnastego wieku ludzie zmieniali swoją przynależną społeczną w sensie

02:10:01.010 --> 02:10:05.920
socjalnym, społecznym no to zmieniali też język. I dopiero w dziewiętnastym

02:10:05.930 --> 02:10:08.540
wieku dochodzi do tego, że ludzie sobie uświadamiają

02:10:08.550 --> 02:10:12.000
Jeżeli ja mam

02:10:13.570 --> 02:10:17.050
jeżeli ja mam osiągnąć jakiś

02:10:18.030 --> 02:10:21.500
Status, wyższy status społeczny to dlaczego mam rezygnować

02:10:21.510 --> 02:10:24.860
z własnego języka, który w tym w momencie dopiero jest rozumiany

02:10:24.870 --> 02:10:25.040
jako kultura.

02:10:26.380 --> 02:10:32.170
Więc to jest niby to mówienie o przeszłości w

02:10:32.180 --> 02:10:37.290
kategoriach wielokulturowości jest bardzo ważne, bo to był bardzo ważny krok

02:10:37.300 --> 02:10:38.170
odnarodowienia

02:10:38.180 --> 02:10:42.430
tego mówienia o starej przeszłości przed nowoczesnymi narodami.

02:10:42.590 --> 02:10:44.830
Ale ono też jest bardzo niebezpieczne.

02:10:44.840 --> 02:10:48.590
Ono bardzo szybko prowadzi na ślady tego, co

02:10:48.600 --> 02:10:51.320
robili narodowo piszących historycy.

02:10:51.330 --> 02:10:55.520
Ja zawsze cytuję Normana Davies'a, który napisał bardzo kiepską

02:10:55.530 --> 02:11:01.430
historię nie tylko Europy i Polski, ale też Wrocławia i on w tym

02:11:01.440 --> 02:11:04.960
wstępie się strasznie oburza na narodowych historyków, on pisze, jakby oni

02:11:04.970 --> 02:11:08.980
naprawdę byli głupi, tak, że nie wiedzieli przecież, że po prostu w szesnastym

02:11:08.990 --> 02:11:12.890
wieku było takich Niemców i takich Polaków i takich Czechów. Pisząc o

02:11:12.900 --> 02:11:17.490
Wrocławiu, jak to uważamy dzisiaj, że nie da się napisać po prostu niemiecką

02:11:17.500 --> 02:11:22.290
historię, polską historię Wrocławia i kończąc tą sentencję on napisze

02:11:22.300 --> 02:11:26.230
następuj zdanie. Napisał to gdzieś tam w dwutysięcznym roku przecież i napisał

02:11:26.240 --> 02:11:26.670
następujące zdanie.

02:11:28.740 --> 02:11:32.690
Bo w rzeczywistości historia Wrocławia zawsze była

02:11:32.700 --> 02:11:37.110
multikulturowa i taka musi być napisana, więc on następnym zdaniem już

02:11:37.120 --> 02:11:38.800
poszedł w ślad tych nacjonalistów.

02:11:40.620 --> 02:11:44.430
Tylko, że w imieniu innych kategorii. Przepraszam, że tak długo mówiłem.

02:11:44.440 --> 02:11:47.570
Serdecznie dziękuję za tą wypowiedź.

02:11:47.740 --> 02:11:52.070
Przypuszczam, że w ten sposób możemy przejść do podsumowania naszej

02:11:52.080 --> 02:11:58.360
konferencji, więc oddaję głos gospodarzowi naszej konferencji i tego domu, w

02:11:58.370 --> 02:12:02.610
którym się mogliśmy spotkać i mogliśmy obradować dyrektor Basil Kerski.

02:12:02.620 --> 02:12:07.250
Wrócę, wydaje mi się do wypowiedzi Petera Olivera Loewa, którego

02:12:07.260 --> 02:12:08.590
poproszę o podsumowanie.

02:12:09.160 --> 02:12:11.240
Jestem bardzo wdzięczny profesorowi

02:12:11.290 --> 02:12:12.020
Reznikowi.

02:12:13.680 --> 02:12:20.690
Wydaje mi się, że przez to, co zostało wypowiedziane, że historia, ale

02:12:20.700 --> 02:12:26.290
też pamięć nazwijmy to publiczna o Gdańsku była po czterdziestym piątym

02:12:26.300 --> 02:12:26.620
bardzo ograniczona.

02:12:28.260 --> 02:12:35.270
To była duża tęsknota za odkryciem bogactwa kultury gdańskiej i teraz

02:12:35.280 --> 02:12:37.950
mówię nieprofesjonalnie wielokulturowości.

02:12:38.400 --> 02:12:40.150
Tutaj jest kilka osób,

02:12:40.860 --> 02:12:46.110
patrzę, to znaczy mają więcej niż trzydzieści lat i chyba każdy z nas

02:12:46.120 --> 02:12:51.500
miał taki moment inicjacyjny, kiedy zobaczył film Blaszany Bębenek, bo

02:12:51.510 --> 02:12:53.110
mówiliśmy o tej różnicy, prawda?

02:12:53.480 --> 02:12:57.470
Czternaście lat po wojnie książka Grassa to jest

02:12:57.620 --> 02:13:02.520
inna historia percepcji, a czymś innym jeszcze, siedemdziesiąty

02:13:02.530 --> 02:13:07.290
ósmy rok bodajże, kiedy przyjeżdża ekipa i tworzy swoją interpretację.

02:13:07.300 --> 02:13:11.470
To jest oczywiście, to nie jest ekranizacja dosłowna powieści.

02:13:12.490 --> 02:13:16.000
I wydaje mi się, mnie wtedy zaskoczyła.

02:13:16.760 --> 02:13:22.130
To bogactwo kulturowe, to przenikanie się języków polskiego, niemieckiego.

02:13:22.760 --> 02:13:25.370
Ja ten film oglądałem nie pamiętam osiemdziesiąty

02:13:25.380 --> 02:13:29.650
pierwszy rok jako dziecko, ale nie ważne, właśnie w czasach, kiedy tak jak zostało

02:13:29.660 --> 02:13:33.250
to powiedziane, niemiecka pamięć była też etniczna gdańska.

02:13:35.410 --> 02:13:36.520
Wydaje mi się czymś innym

02:13:36.530 --> 02:13:41.760
jest gdańska percepcja w Niemczech, w Polsce Grassa, a uniwersalna

02:13:41.770 --> 02:13:43.660
percepcja też tej książki, prawda?

02:13:44.670 --> 02:13:48.940
Ale szczególnie ten film był taką zapowiedzią nowych czasów, nowych możliwości.

02:13:48.950 --> 02:13:52.020
Długo długo, oczywiście przed otwarciem, ale pamiętam tą

02:13:52.030 --> 02:13:56.620
niesamowitą tęsknotę, żebyśmy nareszcie mówili innym językiem o tej historii, prawda?

02:13:57.310 --> 02:14:03.880
I pamiętamy, jak bardzo w tym filmie tragedia i nadzieja się łączą.

02:14:04.100 --> 02:14:07.380
Ostatnia scena, która też nie jest końcem przecież powieści.

02:14:07.810 --> 02:14:09.720
Babcia pozostaje, nie wiadomo.

02:14:09.730 --> 02:14:12.600
Niemka, kaszubka, danzigerka.

02:14:13.850 --> 02:14:17.780
Ale Milos zwrócił uwagę na coś, co wydaje mi się dużą wartością

02:14:17.790 --> 02:14:20.820
dzisiejszej czy ostatnich dni konferencji.

02:14:20.830 --> 02:14:21.380
Ja byłem

02:14:22.200 --> 02:14:26.710
pod dużym wrażeniem tych wszystkich wątków, które pokazały, że

02:14:27.140 --> 02:14:30.070
Gdańsk to nie tylko był konflikt międzynarodowy,

02:14:30.760 --> 02:14:35.100
to była też przestrzeń, w której odbywały się bardzo ważne konflikty

02:14:35.680 --> 02:14:38.430
w ogóle społeczne, polityczne, ideowe

02:14:38.440 --> 02:14:42.290
lat dwudziestych, trzydziestych i bardzo krwawe, bardzo

02:14:42.300 --> 02:14:48.210
dramatyczne. Dobrze przygotowane przejęcie władzy przez narodowych socjalistów.

02:14:48.420 --> 02:14:52.650
Proces, w którym właśnie pytanie jest, gdzie były granice podziału?

02:14:52.660 --> 02:14:54.310
Być może one były polityczne.

02:14:54.990 --> 02:14:58.300
Być może trzeba ich szukać w konflikcie między socjaldemokratami,

02:14:59.550 --> 02:15:03.720
politykami centrum. Też my w Polsce tyle mówimy o tradycji chrześcijańskiej

02:15:03.730 --> 02:15:08.240
chadeckiej, w którą chcemy się wpisać, a nie mamy żadnej pamięci demokratycznych

02:15:08.250 --> 02:15:10.050
polityków chadeckich tutaj.

02:15:11.790 --> 02:15:14.760
I to wszystko skłania mnie do tego, żeby powiedzieć jeszcze jedną tezę.

02:15:14.770 --> 02:15:19.680
Wydaje mi się, że za rzadko mówimy o tym, że też w naszej polskiej

02:15:19.690 --> 02:15:25.580
percepcji Gdańska nastąpiła radykalna zmiana po czterdziestym piątym roku.

02:15:26.310 --> 02:15:28.910
Mianowicie połączyliśmy kwestie

02:15:29.850 --> 02:15:34.420
państwowości budowania państwa polskiego, ambicji terytorialnych

02:15:34.430 --> 02:15:39.200
pomieszaliśmy z etnicznością. Ja nie będąc profesjonalnym historykiem

02:15:39.210 --> 02:15:44.840
Gdańska, takim obywatelem jakby, czytając literaturę szczególnie świadków

02:15:45.210 --> 02:15:48.220
polskich, polityków, polskich dyplomatów,

02:15:48.650 --> 02:15:52.520
byłem zaskoczony, że dla nich oczywistą rzeczą było to, że Gdańsk był

02:15:52.870 --> 02:15:59.320
miastem etnicznie innym, bardziej protestanckim, bardziej niemieckim i to

02:15:59.330 --> 02:16:01.600
łączyli z myśleniem politycznym.

02:16:02.020 --> 02:16:05.870
Nie szkodzi, jest to miasto, może inne niż inne polskie miasta, ale my

02:16:05.880 --> 02:16:10.150
mamy ambicje polityczne gospodarcze, bo istniało pojęcie jednak

02:16:10.160 --> 02:16:12.110
polityczne państwowości polskiej.

02:16:12.580 --> 02:16:16.520
Ja tutaj miałem włączony przed chwilą bardzo ciekawy materiał, który

02:16:16.530 --> 02:16:19.860
Peterowi przesłałem, w tysiąc dziewięćset pięćdziesiątym drugim roku

02:16:20.560 --> 02:16:24.930
Jerzy Giedroyć na emigracji zamówił dla paryskiej kultury, a wiemy,

02:16:24.940 --> 02:16:27.750
że Jerzy Giedroyć był przed wojną stosunkowo wysokim

02:16:27.760 --> 02:16:32.230
urzędnikiem państwa polskiego, artykuł

02:16:32.290 --> 02:16:38.220
u ostatniego kierownika, to był chyba dział Gdański MSZ-u

02:16:39.090 --> 02:16:41.960
polskiego, który poprosił o zreferowanie

02:16:41.970 --> 02:16:47.280
Jak wyglądała polityka polska w kwestiach polsko niemieckich z

02:16:47.290 --> 02:16:47.840
perspektywą gdańską.

02:16:49.270 --> 02:16:51.720
I przeczytajcie Państwo ten artykuł.

02:16:51.730 --> 02:16:55.760
Kultura paryska jest cała zdigitalizowana, on jest obecny i to jest

02:16:55.770 --> 02:16:59.200
mowa o konflikcie polsko- niemieckim, państwowym,

02:16:59.210 --> 02:17:03.770
to jest o ambicjach państwa polskiego. Ale oczywistą rzeczą jest, że

02:17:03.780 --> 02:17:07.300
jest to miasto, które jest bardzo złożone etnicznie. I w nim

02:17:07.310 --> 02:17:12.180
na przykład, w tym tekście Ulatowski przypomina, że jego partnerami

02:17:12.190 --> 02:17:17.200
politycznymi byli też emigranci polityczni po trzydziestym szóstym z Gdańska,

02:17:17.420 --> 02:17:18.900
niemieccy z Gdańska.

02:17:18.930 --> 02:17:19.340


02:17:19.680 --> 02:17:23.270
Niemieccy socjal demokraci, u których też szukał właśnie źródeł informacji

02:17:23.280 --> 02:17:27.550
co się dzieje. Ta polityka polska czy też elity polskiej nie tylko były

02:17:27.560 --> 02:17:32.190
sfinansowane na roli instytucji państwowych polskich, czy też właśnie to, o

02:17:32.200 --> 02:17:34.540
czym mówiliście, organizacji polskich.

02:17:34.860 --> 02:17:41.730
Byliśmy o wiele bogatsi w naszej też polskiej wiedzy i i to jest chyba

02:17:41.740 --> 02:17:42.630
bardzo ważny punkt,

02:17:42.640 --> 02:17:45.470
to jest bardzo ważne doświadczenie, to jest pewne bogactwo wiedzy,

02:17:45.620 --> 02:17:49.580
perspektyw, do których nie wróciliśmy. Dlatego tak bardzo niebezpiecznie jest

02:17:49.590 --> 02:17:50.590
też w dzisiejszej debacie

02:17:50.750 --> 02:17:56.260
publicznej konstruowanie takiej tezy, że zajmowanie się Gdańskiem,

02:17:56.570 --> 02:17:58.440
jego losami jest czymś.

02:17:59.170 --> 02:18:03.200
przeciwko polskiej racji stanu, idei polskiej państwowości.

02:18:03.670 --> 02:18:08.360
To jest, powiedziałbym, nawet niezgodne z tradycją polityczną w

02:18:08.370 --> 02:18:10.500
Polsce. Dlatego dużo mówiłem o Ashkenazym,

02:18:10.510 --> 02:18:11.600
Peter miał rację,

02:18:11.610 --> 02:18:16.140
to są książki napisane w pewnej atmosferze konfliktu. Ale dla niego

02:18:16.150 --> 02:18:18.980
też to było oczywiste, że to było miasto polsko- niemieckie.

02:18:18.990 --> 02:18:23.670
Miał na myśli całe bogactwo kultur też niemieckich.

02:18:25.290 --> 02:18:29.660
Ja chciałem podziękować po pierwsze wszystkim uczestnikom

02:18:29.670 --> 02:18:32.800
konferencji z prostego powodu, bo wydaje mi się, że

02:18:35.080 --> 02:18:37.610
to pytanie niechciany kompromis no to taka prowokacja.

02:18:37.620 --> 02:18:40.650
Właśnie wiadomo, że to był niechciany kompromis, ale wydaje mi się, że

02:18:40.660 --> 02:18:44.290
w ciągu tych trzech dni zauważyliśmy, że ten temat gdański jest bardzo

02:18:44.300 --> 02:18:47.910
ciekawy, bo była to konferencja

02:18:48.100 --> 02:18:52.310
jednak o historii też Niemiec, o historii Polski, nie tylko Gdańska.

02:18:52.960 --> 02:18:56.750
Ale byłem pod wrażeniem tych wszystkich referatów, ponieważ one pokazały,

02:18:56.760 --> 02:18:58.680
to też konferencja o historii Europy.

02:19:00.450 --> 02:19:03.120
I wydaje mi się, że niestety masz rację.

02:19:03.130 --> 02:19:09.000
dzisiaj można pisać historię Niemiec bez Gdańska, są tacy ludzie jak

02:19:09.010 --> 02:19:14.820
Piotr Loew, Adrian Mitter, ale to są indywidualne zainteresowania.

02:19:15.230 --> 02:19:19.620
Na pewno trudno pisać historię niemiecko- polską bez Gdańska.

02:19:21.180 --> 02:19:22.790
I tu też prosty pomost.

02:19:22.800 --> 02:19:26.850
Trudno pisać historię europejską bez historii polsko- niemieckiej, a

02:19:26.860 --> 02:19:30.170
przez to, że Gdańsk jest jego własnym elementem, to być może ta furtka

02:19:30.180 --> 02:19:35.030
europejska wprowadzi znowuż Gdańsk w historię i też pamięć niemiecką. Także

02:19:35.040 --> 02:19:37.910
bardzo serdecznie Państwu, wszystkim prelegentom

02:19:38.040 --> 02:19:43.550
dziękuję, że udało się taką wielowarstwowość tej tematyki pokazać.

02:19:43.880 --> 02:19:47.570
Ja czuję pewną pokorę jako gdańszczanin.

02:19:47.850 --> 02:19:52.110
Bardzo mało nadal wiemy o naszym mieście, jego kulturze.

02:19:52.170 --> 02:19:55.580
Tutaj dziękuję za to pytanie profesora Segreto.

02:19:55.590 --> 02:19:58.500
Wydaje mi się, że naprawdę jest potrzebna edukacyjna rewolucja.

02:19:59.680 --> 02:20:03.500
Bardzo mamy, wiemy też o polonijnych organizacjach,

02:20:03.510 --> 02:20:04.500
mało wiemy o niemcach,

02:20:04.510 --> 02:20:06.440
mało wiemy o kontekście międzynarodowym.

02:20:06.890 --> 02:20:12.440
Ja mówię o masowej kulturze. Mówiłem trzy

02:20:12.450 --> 02:20:17.890
dni temu jakie to ma skutki, zabudowując miasto, opisując miasto,

02:20:17.900 --> 02:20:18.520
rozwijając miasto.

02:20:21.630 --> 02:20:26.760
I bardzo dziękuję za to, że wydaje mi się, że ta konferencja jest też

02:20:26.770 --> 02:20:30.830
tym wkładem w rozwój kultury naszego miasta.

02:20:30.840 --> 02:20:33.730
Zanim przekażę Peterowi, to chciałbym bardzo serdecznie

02:20:33.740 --> 02:20:35.970
podziękować wszystkim, których nie było widać.

02:20:36.570 --> 02:20:41.770
Pracownikom Muzeum Gdańska, Kapeli Gedanensis publicznie dziękowałem,

02:20:42.340 --> 02:20:45.570
naszym tłumaczom i tutaj proszę o wielkie oklaski.

02:20:51.820 --> 02:20:55.880
Zespołowi ECS, którego też za bardzo nie widać, tutaj koledzy z

02:20:55.890 --> 02:20:56.740
biblioteki.

02:20:59.420 --> 02:21:02.270
Nasi pracownicy, którzy przygotowali infrastrukturę.

02:21:02.280 --> 02:21:07.530
Dziękuję też pracownikom gdansk.pl, który nam umożliwi masową jednak

02:21:07.540 --> 02:21:13.600
transmisję. I przekazuję tej osobie, bez której ta konferencja by się po prostu

02:21:13.610 --> 02:21:13.730
nie odbyła.

02:21:14.680 --> 02:21:15.750
Peterowi Loewowi.

02:21:15.760 --> 02:21:20.590
Peter, właściwie ty jesteś idealnym kolegą, partnerem, abyś

02:21:20.600 --> 02:21:22.230
podsumował tę konferencję.

02:21:22.240 --> 02:21:25.270
Być może otworzył jakąś perspektywę na przyszłość.

02:21:27.340 --> 02:21:28.090
Dziękuję.

02:21:33.190 --> 02:21:38.470
Dziękuję Bazylu, nie mogę teraz podsumować całej konferencji, to by

02:21:38.480 --> 02:21:41.400
przerastało moje możliwości.

02:21:41.410 --> 02:21:45.410
Zresztą tu już tak w zasadzie wszystko powiedziałeś co można

02:21:45.420 --> 02:21:47.750
powiedzieć. Wolne Miasto

02:21:51.180 --> 02:21:54.250
zaczęło swój żywot w dziewiętnastym, dwudziestym, dwudziestym

02:21:54.260 --> 02:22:00.190
pierwszym roku dwudziestego wieku i skończyło swój żywot pierwszego września

02:22:00.200 --> 02:22:05.530
tysiąc dziewięćset trzydziestego dziewiątego roku, czyli dożyło niecałe

02:22:05.540 --> 02:22:06.010
dwadzieścia lat.

02:22:07.100 --> 02:22:10.450
A mimo wszystko rozwijało to miasto

02:22:11.560 --> 02:22:14.530
mimo wszystkich oporów i trudności.

02:22:15.060 --> 02:22:22.630
Tak zajmowało to Wolne Miasto, wyobraźnię i życie

02:22:22.640 --> 02:22:29.510
codzienne i gdańszczan, i niemców, i polaków, i całej Europy ówczesnej.

02:22:30.300 --> 02:22:39.310
I też wyobraźnię nas potomnych, że sądzę, że Wolne Miasto i to pokazała

02:22:39.360 --> 02:22:45.190
nasza konferencja, jest naprawdę fascynującym przedmiotem badań

02:22:45.200 --> 02:22:52.890
historycznych, ponieważ można wiele się nauczyć o historii.

02:22:52.920 --> 02:22:57.070
To też powiedziałeś Bazylu, nie tyku Gdańska, lecz także

02:22:57.960 --> 02:23:04.410
Polski i Niemiec, to też Edmund Kizik powiedział o historii Europy, o

02:23:04.420 --> 02:23:14.070
historii kontaktów międzynarodowych, o historii relacji bilateralnych.

02:23:14.870 --> 02:23:22.660
I jest to poniekąd taka historia Europy w soczewce, którą tu mamy w tym

02:23:22.670 --> 02:23:26.960
dwudziestoleciu gdańskim międzywojennym.

02:23:27.620 --> 02:23:33.470
I powiedziałabym, że ta konferencja chyba jest dopiero takim

02:23:34.030 --> 02:23:38.410
pierwszym etapem w naszym zajmowaniu się Wolnym Miastem.

02:23:39.270 --> 02:23:44.380
Potrzebujemy prawdziwą historię tego Wolnego Miasta, która

02:23:44.390 --> 02:23:46.180
jeszcze nie została napisana.

02:23:46.770 --> 02:23:52.320
Potrzebujemy, zainteresowany jestem tą historią i też historią

02:23:52.330 --> 02:23:59.580
pamięci o Wolnym Mieście, o tym, co tu było, o tym, co tu mogło być, a nie było, bo

02:23:59.590 --> 02:24:06.220
nie pozwolono, bo ludzie wtedy nie stali na wysokości zadań, bo nie mieli

02:24:06.230 --> 02:24:09.300
tych możliwości aby to,

02:24:09.560 --> 02:24:14.490
ten twór państwowy, który został wymyślony w Paryżu w tysiąc

02:24:14.500 --> 02:24:17.470
dziewięćset dziewiętnastym roku jakoś inaczej

02:24:19.130 --> 02:24:24.220
sformułować, niż to miało miejsce w tych nieszczęsnych dwudziestu

02:24:24.230 --> 02:24:29.340
lat międzywojennych, nieszczęsnych dla całej Europy. Może w

02:24:29.370 --> 02:24:34.480
perspektywach całej Europy. Więc konferencja pokazała tę wielowarstwowość

02:24:34.490 --> 02:24:35.920
zjawiska Wolnego Miasta.

02:24:36.270 --> 02:24:44.130
Dziękuję też naprawdę wszystkim referentom, którzy wnieśli bardzo

02:24:44.140 --> 02:24:48.560
dużo nowych, nieznanych faktów związanych z historią.

02:24:49.140 --> 02:24:55.850
I proponuję, abyśmy się spotkali za parę lat na drugą konferencję o

02:24:55.860 --> 02:25:02.070
Wolnym Mieście bo naprawdę dużo zostaje jeszcze do przebadania, do omówienia.

02:25:03.550 --> 02:25:12.300
I taka konferencja jak ta nasza też pokazuje, że Wolne Miasto nie

02:25:13.270 --> 02:25:19.650
nie powinno być przedmiotem sporu w aktualnych naszych dyskusjach.

02:25:19.850 --> 02:25:23.550
To nie jest sens tego Wolnego Miasta,

02:25:25.140 --> 02:25:32.430
sensem jest, aby to przebadać historycznie i aby wyciągać

02:25:33.120 --> 02:25:35.290
z naszych badań i doświadczeń

02:25:35.300 --> 02:25:39.850
historycznych wnioski na nasze aktualne, teraźniejsze życie i

02:25:39.860 --> 02:25:42.870
na przyszłość naszego współistnienia w Europie.

02:25:43.510 --> 02:25:49.390
Dziękuję wszystkim partnerom, zwłaszcza Basilovi Kerskiemu i

02:25:49.400 --> 02:25:54.850
Europejskiemu Centrum Solidarności, Muzeum Gdańska,

02:25:55.180 --> 02:25:59.530
Instytutowi Kaszubskiemu, Uniwersytet Gdański, Politechnika.

02:26:01.500 --> 02:26:03.180
Kogo jeszcze mamy tutaj?

02:26:03.190 --> 02:26:07.360
Niemiecki Instytut Historyczny, Instytut Herdera, Muzeum Narodowe,

02:26:08.850 --> 02:26:09.370
Instytut

02:26:10.940 --> 02:26:14.870
Historii Polskiej Akademii Nauk, kogoś jeszcze zapomniałem.

02:26:15.730 --> 02:26:16.700
Wszystkim

02:26:16.840 --> 02:26:17.670
dziękuję.

02:26:23.090 --> 02:26:29.740
Uniwersytet Gdański. Tak więc i widać też, że jest naprawdę dobra

02:26:29.770 --> 02:26:34.680
infrastruktura strukturalna w Gdańsku, aby dalej zgłębiać te wszystkie problemy.

02:26:34.690 --> 02:26:39.640
Dziękuję Państwu. Wszystkim referentom powiem, że planujemy

02:26:39.650 --> 02:26:46.070
publikację pokonferencyjną, będziemy pisać okólnik do wszystkich referentów.

02:26:46.190 --> 02:26:51.420
Jak to będzie miało miejsce i co oczekujemy, kiedy od Państwa.

02:26:51.920 --> 02:26:55.550
Ale z tym jeszcze parę dni, parę tygodni poczekamy.

02:26:55.800 --> 02:26:57.300
Dziękuję, do widzenia.